با توجه به این تعریف می توان گفت بیانیه یا اعلامیه متنی نوشتاری بود که از سوی مرجع تقلیدی برای بیان موضع سیاسی در مورد واقعه ای صادر و منتشر می شد. این بیانیه ها یا اطلاعیه ها به طور خاص در انقلاب اسلامی ایران تاثیری بی بدیل از خود بر جای گذاشتند و با هدایت مردم در شرایط بحرانی قدرت انقلابی مردم و مراجع را متبلور کردند.

1. نمونه هایی از بیانیه های تاثیر گذار

   1. بیانیه سیدطباطبایی یزدی در حمایت از شیخ فضل الله نوری

آیت الله سیدمحمدکاظم طباطبایی یزدی در جریان نهضت مشروطه بر اثر اشاعه افکار ضد دینی، ادامه این حرکت را به مثابه شبی ظلمانی و آسمانی تیره و تار در افقی نامعلوم و مبهم یافت و برای کشف حقایق سکوت کرد و حاضر نشد در این فضا تلگرافی در تأیید مشروطه و مجلس امضا کند( ذبیح زاده، ۱۳۸۰ :۱۱۵).
سید، از کجروی‏های عناصر مشروطه خواه متأثر بود و به عنوان مرجع تقلید و عالم شیعی نمی‏توانست مفاسد مشروطه در مقابله با شریعت و مسخ آن را نادیده بگیرد سرانجام، بر اساس وظیفه الهی، سکوت خود را شکست و بر ضد بدخواهان و در حمایت از مواضع شیخ فضل الله نوری بیانیه ای صادر کرد.
نخستین بیانیه وی در ۲۳ جمادی الأول سال ۱۳۲۵ه.ق. به آخوند ملا علی در تهران مخابره شد و در روز یکشنبه هفدهم جمادی الثانی ۱۳۲۵ه.ق. در آستانه مقدسه حضرت عبدالعظیم چاپ و منتشر گردید. در این بیانیه، انگیزه سکوت پیشین خود و شکستن آن را در این زمان اعلام کرد(ترکمان،۱۳۶۲، ج۱ : ۲۵۶).

• 1. 1. بیانیه سید طباطبایی در تشویق مردم به استقلال اقتصادی

  

از آنجا که سید به وضع معیشتی مردم اهمیت می داد به مبارزه اقتصادی علیه اجناسی که کشورهای استعمارگر وارد ایران می کردند که باعث فلج شدن اقتصاد مسلمانان می شد توجه زیادی داشت.
دست خط مرحوم سید خطاب به آقا میرزا رحیم، به روشنی حاکی از توجه اکید وی به لزوم استقلال و خود کفایی اقتصادی جامعه اسلامی است که به جهت اهمیت آن، بخشهایی از آن ذکر می شود:
«… دراین زمان که (دول) خارجه، به انواع حیل، رشته کسب و صنایع و تجارت را، که مایه عزت و منشأ ثروت است، از دست مسلمانان ربوده و منحصر به خود نموده و مثل خون در مجاری عروق ایشان راسخ و نافذ شده و شغل اهل اسلام به تدریج منحصر به دلالی و بیع و شراء اجناس خارجه شده… مناسب است مسلمانان از خواب غفلت بیدار شوند و به تدریج رفع احتیاجات خود را از خارجه بنمایند و به تأییدات ربانیه، از دل فقر و احتیاج و سوال و تحمل عملگی کفار و تشتت در بلاد کفر برهند…. امیدوارم اخوان مؤمنین اقتدا و تأسی به رؤسای ملت (علما) نموده، بر حسب غیرت اسلامیت… اقتصار به همان ملبوسات اسلامی نمایند. بلکه در تمام اثاث البیت خود تا ممکن است، اکتفا به مصنوعات اسلامی نموده و در ملبس و مطعم و مسلک خود از شباهت به کفار بپرهیزند.» (ابوالحسنی، ۱۳۷۴: ۲۳).

• 1. بیانیه امام خمینی(ره) در اعلام عزای عمومی عید نوروز ۴۲

پس از برگزاری رفراندوم قلابی شاه در ششم بهمن ۱۳۴۱ و در شرایطی که رسانه‏ها داخلی و خارجی یکصدا شاه و انقلاب سفید او را می‏ستودند، نغمه‏های مخالفت با این همه پرسی از گوشه و کنار و در رأس آنها از جانب امام خمینی(ره) بلند شد.حضرت امام طی نشست هفتگی با مراجع و علمای قم، خواهان در پیش گرفتن سیاست مشترک علیه رژیم شده و پیشنهاد دادند که در اعتراض به اعمال رژیم، نوروز ۱۳۴۲ عزای عمومی اعلام شود.
این پیشنهاد با استقبال وسیع شخصیت‏های حوزوی مواجه گردید و آنان نیز ضمن حمایت از امام، عید نوروز را عزای ملی اعلام کردند. پس از این حرکت، شاه در اقدامی با روحانیت اعلام جنگ نمود و مخالفان را به مرگ تهدیدکرد.
این عمل محمدرضا پهلوی عکس العمل شدید حضرت امام را به دنبال آورد و ایشان طی سخنانی در ۲۹ اسفند ۱۳۴۱ در جمع روحانیان، طلاب و مردم قم به افشاگری علیه رژیم پرداخته و بر موضع خود مبنی بر اعلام عزای عمومی در نوروز ۴۲ پافشاری نمودند.
قبل از فرارسیدن نوروز، امام خمینی(ره) با فرستادن نامه ها و پیامهای خصوصی برای روحانیون مراکز استانها و شهرستانها، قصد خود را مبنی بر اعلام عزای عمومی نوروز بیان کرده، آنها را نسبت به خطرهای موجود از ناحیه رژیم آگاه ساخت. به همین علت نیز در آن سال عده زیادی از مردم سراسر ایران جهت تحویل سال نو و آگاه شدن از موضع روحانیت و بویژه امام راهی قم شدند. همچنین شهادت امام جعفر صادق (ع) که مصادف با دوم فروردین همان سال بود، باعث تجمع بیشتر مردم در صحن مطهر حضرت معصومه (س) شده بود(روحانی، ۱۳۵۶: ۳۱۵).
امام خمینی(ره) با بهره گرفتن از زمینه های قبلی که فراهم شده بود، بیانیه انقلابی خود را مبنی بر اعلام عزای عمومی نوروز سال ۴۲ منتشر کرد. امام در ضمن این بیانیه چند نکته اساسی را مطرح نمودند: ۱- هدف رژیم نابودی اسلام و روحانیت است. ۲– گوشزد نمودن خطر آمریکا و اسرائیل.۳- نقشه های ارتجاعی جهت به فحشا کشیدن دختران مسلمانان به اسم «نظام وظیفه». علیرغم تلاش های رژیم برای بی اثر کردن اعلامیه امام (ره)، ملت ایران به ندای ایشان پاسخ مثبت دادند و از برگزاری مراسم عید خودداری ورزیدند(روحانی، ۱۳۵۶: ۳۱۵).
علمای تهران نیز به پیروی از امام عید را عزای عمومی اعلام کرده و از مردم خواستند که بر سر درهای خود سیاه برافرازند. (مدنی، ۱۳۶۵،ج۲: ۲۰-۲۱).

• 1. بیانیه آیت الله گلپایگانی در اعتراض به اصول ششگانه انقلاب سفید

شاه در ۱۹ دی ماه ۱۳۴۱ و در سالروز اصلاحات ارضی اعلام کرد قصد دارد اصول ششگانه ای را به رفراندوم بگذارد. به دنبال تصمیم شاه دایر بر اجرای به اصطلاح اصول ششگانه انقلاب سفید، آیت الله گلپایگانی طی بیانیه ای شرکت در رفراندوم را تحریم کرده و آن را غیرقانونی دانست . در آستانه نیمه شعبان المعظم سال ۱۳۸۲ .ه. ق . رژیم شاه که از جنب و جوش مردم قم در سرور و چراغانی معابر و بازار به مناسبت این روز مبارک اطلاع داشت ، با سوءاستفاده از این فرصت عده ای را از تهران به قم روانه کرد تا با برپایی جشن و سرور به رفراندوم گذاشته شدن اصول ششگانه را جشن بگیرند و از فضای شاد شهر قم به مناسبت عید فرخنده ولادت حضرت ولی عصر (عج ) به سود شاه و رفراندوم شاهانه بهره برداری کنند.
آیت الله گلپایگانی پس از اطلاع از چنین برنامه ای طی اعلامیه ای خواستار تعطیلی بازار و توقف جشن و چراغانی عید سعید نیمه شعبان شد.در پی این اعلامیه آیت الله گلپایگانی بازار قم یک پارچه تعطیل شد و فضای سکوت و سکون جایگزین شادی و جنب و جوش شد. رژیم شاه که عملاً توطئه خود را ناکام می دید با بازگرداندن افرادی که به همین منظور از تهران روانه شده بودند به غائله پایان داد.
بعد از خروج افراد مزبور از قم در ساعات اولیه صبح نیمه شعبان ، آیت الله گلپایگانی در اعلامیه ای که در حوالی ظهر منتشر شد با تشکر از اقدام تجار و بازاریان در تعطیلی بازار و توقف مراسم سرور، از آنها دعوت نمود با توجه به رفع غائله به مراسم جشن و چراغانی ادامه دهند. متن اعلامیه به شرح ذیل است :
«چون منظور از انصراف از برگزاری مراسم عید سعید از طرف حقیر و اقدام آقایان تجار و اصناف قم به تعطیلی بازار و خیابان انزار از بعضی حرکات و آمدن عده ای به قم بود تا موجب توهم موافقت روحانیت با این مطالب نشود و این مقصود با تعطیلی بازار و اظهار احساسات مردم متدین انجام شد ضمن تشکر از توجه عموم به حفظ آرامش مقتضی است بازار را مفتوح و به مراسم جشن و چراغانی عید ادامه دهند. خداوند همه را از یاوران حضرت ولی عصر ارواحنا فداه قرار دهد.» به تاریخ ۱۵ شهر شعبان المعظم ۱۳۸۲
محمدرضا الموسوی الگلپایگانی ( مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات، ۱۳۸۵: ج۱، ۲۷- ۲۹)

ت-جامعه پذیری سیاسی مردم از طریق تجمعات سیاسی

۱- مفهوم و نقش تجمعات سیاسی
تجمعات سیاسی در ایران در اشکال مختلفی اتفاق افتاده است گاهی این تجمعات به شکل تحصن، گاهی گردهمایی و در شرایطی هم در قالب تظاهرات گسترده ظهور پیدا کرده است.
آنچه که در تحقیق حاضر مد نظر ما است تجمع و تظاهرات است که تجمع را می توان به طور عام از برپایی مجلسی عزاداری تا برپایی تجمعی کاملا سیاسی با اهداف مشخص در نظر گرفت.
لیتره در تعریف تظاهرات آن را «گردهمایی برای ظاهر ساختن یک نیت سیاسی» تعریف کرده است. طبق این تعریف تظاهرات، شکل فیزیکی عقیده و نمایش افکار عمومی است؛ چرا که اراده ملت را به خود ملت نشان می دهد(لازار، ۱۳۸۳: ۱۵۷) در طول تاریخ سیاسی ایران و به خصوص بعد از انقلاب مشروطه که مردم ایران از نظر فهم سیاسی پیشرفت کرده بودند تجمعات و تظاهرات برای جامعه سرنوشت ساز بودند و نمودار اعتراض علیه وضع موجود شناخته می شدند.
در سالهای منتهی به انقلاب اسلامی ایران و با اقداماتی که امام خمینی(ره) در جهت آگاهی توده ها انجام داده بود تظاهرات و تجمعات سیاسی یکی از مهمترین بسترهای انتقال مفاهیم انقلابی بود. در نبود رسانه هایی که بتوانند جریان سازی سیاسی کنند تجمعات و تظاهرات این کارکرد را ایفا می کردند و با نمایش قدرت مردم حاکمان را وادار به عکس العمل می کردند که این عکس العمل سرکوب تجمع کنندگان و یا عقب نشینی از خواسته های حاکمان را در پی داشت.
در تظاهرات افراد شعارهای انقلابی را فرا می گرفتند و با تکرار این شعارها اهداف انقلاب را در درون قلب های خود نهادینه می کردند.با اندکی تسامح مهاجرت علما در اعتراض به وقایع اتفاقیه را هم می توان نوعی تجمع در نظر گرفت.

1. نمونه هایی از تجمعات سیاسی تاثیرگذار

   1. تجمع و تحصن در دانشگاه تهران برای بازگشت امام خمینی(ره)