وبلاگ

– عقب گرد دموکراسی میان اعضاء
– نقض حقوق بشر

نمودار ۴-۵: عوامل مؤثر بر افزایش و کاهش قدرت هنجاری اتحادیه اروپا
نتیجهگیری

پژوهش حاضر در فصول مختلف درصدد بررسی جایگاه فرهنگی (ارزشی) ـ هنجاری اتحادیه اروپا در نظام جهانی بوده است. به کارگیری رویکرد سازهانگاری در مباحث تئوریک، چارچوب مشخصی را برای استخراج و چینش داده ها در راستای اهداف پژوهش، سؤال اصلی و فرضیه مورد نظر فراهم نموده است. عنایت به ساختارهای غیرمادی و اهمیت دادن به آن به میزان ساختارهای مادی، مهمترین گزاره مد نظر نگارنده با رویکرد سازهانگارانه بوده است که در فرایند پژوهش همواره در نظر گرفته شده و با توجه به آن به بررسی جایگاه و نقش هنجاری اتحادیه اروپا در جامعه جهانی پرداخته است.
اتحادیه اروپا یک بازیگر خاص و عجیب و غریب (اگر نگوییم منحصر به فرد) در جامعه جهانی است. یک بازیگر بین المللی که بر خلاف سایر بازیگران تا حدود زیادی تأکید خود را بر قدرت غیر نظامی و ترویج هنجارهای جهانی همچون صلح، حقوق بشر، دموکراسی، توسعه پایدار و غیره گذاشته است. اتحادیه اروپا با پتانسیلها، قدرت ارضی قابل ملاحظه متشکل از ۲۷ عضو و منابع مالی خاص خود تلاش دارد تا مفاهیم مربوط به رفتار قانونی با تکیه بر قوانین بین المللی را در جامعه جهانی ترویج نماید. این اهداف اتحادیه اروپا ذیل عنوان گفتمان قدرت هنجاری اروپا جای میگیرد. به همین علت این قدرت هنجاری هم در درون اتحادیه منجر به تقویت همگرایی اعضاء میشود و هم در بیرون از مرزهای اتحادیه ما شاهد وضعیت برتر هنجاری برای این بازیگر هستیم. در اوایل سال ۱۹۹۰ ریچارد فون ویزساکر[۲۲۱] رئیس جمهور آلمان بر همگرایی ارزشهای اساسی تأکید نمود. هنجارهای مشترک از ملزمات همگرایی اعضای یک مجموعه محسوب میشود. به ویژه که این هنجارها مرتبط با صلح، حقوق بشر، ساختار دموکراتیک، همبستگی اجتماعی و غیره باشد.
در بُعد بین المللی نیز ترویج ارزشها و هنجارهای یک بازیگر به خودی خود یک امتیاز برای آن بازیگر به حساب میآید. زمانی این امتیاز در نقش و جایگاه آن بازیگر مؤثرتر میافتد که بازیگری قدرتمند و صاحب نفوذ در نظام جهانی باشد. اتحادیه اروپا ضمن برخورداری از این مزیتها، در مقام یک بازیگر مهم بین المللی به دنبال جایگاه و نقشی مهم با تأکید بر قدرت هنجاری خود است. قدرت هنجاری به اتحادیه اروپا در ترویج ارزشهای مورد نظر خود در نظام جهانی کمک میکند و نقش و جایگاه هنجاری این بازیگر را در نظام جهانی ارتقاء میبخشد.
این موضوع که امروز نمیتوان منافع هنجاری و ارزشی را از منافع مادی جدا ساخت، گزارهای عقلانی و مورد قبول است. این بدین معنی است که همه بازیگران میزانی از منافع ارزشی خود را در کنار منافع مادی در نظام جهانی پیگیری میکنند. این موضوع در خصوص اتحادیه اروپا پر رنگتر است زیرا به عنوان بازیگری خاص در نظام جهانی و با توجه به تحولاتی که در این اتحادیه به ویژه در دهه ۱۹۹۰ رخ داد، سران این اتحادیه را متقاعد نمود که تمرکز ویژهای را بر روی ساختارهای غیرمادی قدرت نمایند. به همین علت اتحادیه اروپا به عنوان بازیگری قدرتمند در عرصه «قدرت مدنی» یا «قدرت نرم» یا «قدرت اخلاقی» یا همان «قدرت هنجاری» مجال ظهور یافت. سیاستهایی که اتحادیه اروپا در این راستا پیریزی نمود منتهی به افزایش وزن هنجاری در روابط این بازیگر با سایر بازیگران گردید. تشویق و یا فشارهای این اتحادیه در قبول و پیادهسازی ارزشها و هنجارهایی مانند صلح، آزادی، دموکراسی، حقوق بشر، آزادی انتخابات و غیره توسط سایر بازیگران باعث تغییر رویکرد سایر بازیگران در روابط خود با اتحادیه اروپا شده است. در این راستا ابزارهای مختلفی چون دیپلماسی، تشویق، فشار و استفاده از نهادها و سازمانهای بین المللی، در پیادهسازی قدرت هنجاری اتحادیه اروپا مؤثر هستند.
بنابراین و با عنایت به پتانسیلها و ویژگیهای اتحادیه اروپا باید گفت، ارزشهای هنجاری مربوط به دموکراسی، هویت جمعی، دیپلماسی فعال، افزایش نقش در هنجارهای بین المللی، احترام به حقوق بشر و ارتقای آن، احترام به حکومت قانون و غیره، نقش مؤثری در ارتقای جایگاه این اتحادیه در جامعه بینالملل ایفا نمودهاند. بدین ترتیب فرضیه پژوهش حاضر مورد تأیید قرار گرفته و قدرت هنجاری اروپا به عنوان بازیگری اثرگذار در نظام جهانی مورد پذیرش است.
امروز این نکته مهم است که در نظر داشته باشیم، مجموع منابع قدرت اتحادیه اروپا با وجود فقدان سیاستهای امنیتی و خارجی مشترک، بیشتر از مجموع منابع قدرت ایالات متحده آمریکا است. بنابراین اروپا به رغم امکانات و توانایی های سخت افزاری محدود خود خواهد کوشید تا با تکیه بر «قدرت نرم[۲۲۲]» خود، در یافتن راه حل برای بحران های پیش روی این اتحادیه عمل نماید.

جدول ۳-۶: مقایسه نوع قدرت و ابزارهای کاربردی قدرتهای بزرگ در مقایسه با اتحادیه اروپا
(پس از جنگ سرد)
از نظر سران اتحادیه اروپا هنجارهای این اتحادیه منتهی به جهانی بهتر، امنتر و صلحآمیزتر میشود. نکته قابل تأمل و کلیدی در خصوص قدرت هنجاری اتحادیه اروپا این است که اکثر اعضای این اتحادیه در خصوص اهداف هنجاری برای رسیدن به جایگاه ارزشی ـ هنجاری برتر نسبت به سایر بازیگران در عرصه جامعه جهانی توافق دارند. هنجارهایی مانند صلح و ثبات در مناطق مختلف دنیا، حقوق بشر، دموکراسی و غیره مواردی هستند که اعضا در آن اتفاق نظر دارند و پیگیری آنها را به اندازه پیگیری اهداف مادی این اتحادیه مهم میدانند. اما تمامی این موارد در عرصه نظر و در چارچوب قوانین و مقررات اعضا برجسته است و نمیتوان گفت اعضا به صورت صد در صد توجه به ساختارهای غیرمادی و هنجاری را مقدمتر از منافع و انگیزههای مادی میدانند. چه بسا در بسیاری از موارد قدرت هنجاری اتحادیه اروپا در حد لفاظی باقی مانده است. اما با این حال تمرکز بر ارزشها و هنجارها، موقعیت بی بدیلی را برای اتحادیه اروپا میتواند رقم بزند که جلوه یک «بازیگر خوب» یا «بازیگر خَیِر» در اذهان و افکار عمومی جهان پر رنگتر گردد. نکتهای که شاید مهمترین هدف اتحادیه اروپا در تبدیل شدن به یک قدرت هنجاری است. پیشبرد سیاستها با رویکرد نرمافزارانه به جای سختافزارانه این امکان را به اتحادیه اروپا میدهد تا اهداف مورد نظر خود را با کمترین هزینه ها به دست آورد. به عبارتی بهتر، اتحادیه اروپا با درک نظام جهانی و خواستهای آن به این نتیجه رسیده است که به دلیل نبود سیاست نظامی و امنیتی مشترک و مستقل از ایالات متحده در این اتحادیه، میتواند بر خلاف رویکرد سایر قدرتهای بزرگ در نظام جهانی حرکت نموده و به یک بازیگر خوب در نظام جهانی تبدیل شود. این گذار به اتحادیه اروپا این مزیت را میدهد که هزینه کسب منافع را به کمترین میزان تقلیل دهد.
در آخر لازم به ذکر است که تأیید فرضیه بدین معنی نیست که اتحادیه اروپا در راه تبدیل شدن به یک قدرت هنجاری در نظام جهانی با چالش مواجه نیست. بلکه چالشهای مربوط به ترویج ارزشها و هنجارهای اتحادیه اروپا بخش جداییناپذیر عوامل مؤثر بر جایگاه هنجاری اتحادیه اروپا در نظام جهانی است. اولویت منافع مادی بر منافع هنجاری، عدم تعریف جهانی و مورد پذیرش از ارزشها و هنجارها، سیاستهای دوگانه و متناقض در کاربست ارزشها و هنجارها، عدم رعایت حقوق اقلیتها و نژادها و نقض حقوق بشر در میان اعضای اتحادیه اروپا، عقبگرد دموکراسی در برخی از کشورهای عضو این اتحادیه و اختلافات کشورهای مهم اتحادیه از مهمترین چالشهایی است که جایگاه هنجاری اتحادیه اروپا را در نظام جهانی با تهدید مواجه میسازد.
منابع و کتابنامه: