وبلاگ

گاه انسان دروغی می گوید و از نماز شب محروم می شود، و هنگامی که از نماز شب محروم شد از روزی محروم می شود.
روزی ای که انسان محروم می شود اعمّ از رزق و روزی مادی و معنوی است که شامل خوراک و پوشاک و علوم و معارف است. در ضمن دروغ از آن رذایلی است که باعث ضعف و کم شدن حافظه می گردد. و نقش حافظه در یادگیری روشن است.

۱۴- عشق و نفرت سدّ معرفت و ادراک

یکی از چیزهایی که به روح انسان رنگ می دهد و وقتی رنگ داد انسان دیگر نمی تواند درست ببیند عشق و علاقه زیاد است آدمی به هرچیزی که عشق بورزد نسبت به آن تعصّب پیدا می کند. اگر عشق و محبّت خارج از حدّ پیدا شد انسان نمی تواند آن شی را آن چنان که هست ببیند.
نقطه مقابل عشق، بغض، دشمنی، کینه و نفرت است. این ها هم انسان را از درست دیدن باز می دارند. عاشق محبوب زشت خود را زیبا می بیند. چنانکه در داستان معروف مجنون عامری آمده که وقتی او را درباره زشتی لیلا سرزنش کردند، گفت:

عشق و نفرت هر دو مانع هستند. هر دو جلوی چشم انسان مثل یک عینک و حائل رنگی عمل می کنند و آدمی را از دیدن صحیح باز می دارند. همان گونه که عاشق، زشتی ها و عیوب معشوق را نمی بیند و حتّی عیوب را، حسن و نیکی می بیند بالعکس، شخص متنفر محاسن طرف مقابل را ندیده، هرچه می بیند زشتی و بدی است. عشق و نفرت، کور و کر می کند.
امیر بیان علی۷ چه زیبا می فرماید:
«من عشق شیئاً اعشی بصره و امرض قلبه»[۲۴۱]
قرآن کریم نیز روی این مسئله تکیه می کند و آن را جزء اصول معارف راجع به شناخت برمی شمرد. مسئله کوشش کردن برای بی طرف ماندن و خوب قضاوت نمودن: )أَ فَمَنْ زُیِّنَ لَهُ سُوءُ عَمَلِهِ فَرَآهُ حَسَناً([۲۴۲] در مورد کسی است که عمل بدش در نظر خودش خوب جلوه می کند. چنین انسان هایی دچار خطاء در برداشت می شوند.
)هُمْ یَحْسَبُونَ أَنَّهُمْ یُحْسِنُونَ صُنْعاً([۲۴۳]
از آیات قبل فهمیده می شود که در حقیقت این ها زیان کارترین مردم هستند چرا که بر اثر اعمال و کردارشان دچار قلب در برداشت شده و چیزهای بد را خوب می نگرند.

۱۵- پرخوری و حرام خواری مانع فطانت و زیرکی در ادراک

پرخوری که مورد نهی اسلام است و یکی از رذایل شمرده می شود باعث کم شدن فهم آدمی می گردد. در روایات اسلامی آمده است که: شکم هایتان را پر نکنید که نور معرفت در دل ها را خاموش می گرداند.
حضرت علی۷ می فرمایند: «لا تجتمع الفطنه و البطنه»[۲۴۴]
«البطنه تحجب الفطنه»[۲۴۵] و در سفارش های لقمان حکیم به فرزندش آمده است: چون معده پر شود، قوه فکر و اندیشه می خوابد و حکمت و دانایی لال می شود و اعضاء و جوارح از عبادت باز می ایستد.
رسول مکرّم اسلام۶ می فرمایند: «لا تشبعوا فیطفأ نور المعرفه من قلوبکم.»[۲۴۶]
کسی که بیش از اندازه غذا می خورد هرگز حکیم نمی شود؛ زیرا روح الهی که امانت خداست، مجبور می شود این بدن را اداره نماید و تمام وقت خود را صرف برطرف نمودن احتیاجات بدن و جسم نماید و دیگر نمی تواند به اموری دیگر بپردازد.
پیامبر اسلام۶ می فرمایند:
«ایّاکم و فضول المطعم فإنّه یسم القلب بالقسوه و یبطئ بالجوارحِ عن الطّاعه و یصمّ الهمم عن سماع الموعظه»[۲۴۷]
از غذای اضافی بپرهیز که قلب را پر قساوت می کند و از اطاعت حق تنبل می سازد و گوش را از شنیدن موعظه کر می کند.»
غذای حرام نیز در معرفت انسان اثر منفی می گذارد.
هر غذای و دوای ناپاک مصرف شده به وسیله انسان، در دو قوس نزول و صعود او، تأثیر اساسی و ظهور تغییرناپذیر دارد. در قوس نزول، تنزّل کرده و به صورت نسل او ظهور می کند و فرزندان ناصالح، تحویل می دهد و در قوس صعود نیز، به اندیشه تبدیل می گردد، هرگز خوردنی ها و نوشیدنی های حرام، برهان عقلی و عرفان فطری نمی شود. بلکه در مسیر صعودی به مغالطات، شبهات، موهومات، رسومات و رسوبات جاهلی تبدیل می گردد که در نقطه تقابل با معرفت و ادراک ناب و بی پیرایه است.[۲۴۸]
در حدیث معروف امام حسین۷ در روز عاشورا، بعد از ایراد آن سخنان پرمحتوا و گیرا در برابر لشکر لجوج و قساوتمند کوفه، هنگامی که ملاحظه نمود آنها حاضر به سکوت و گوش دادن به سخنانش نیستند، فرمود: «آری شما حاضر به شنیدن سخن حق نیستید زیرا «ملئت بطونکم من الحرام فطبع الله علی قلوبکم» شکم های شما از غذاهای حرام پر شده است، در نتیجه خداوند بر دل های شما مهر زده است (و هرگز حقایق را درک نمی کنید)[۲۴۹]

۱۶- اغواء شیطان مانع فهم صحیح و القاء شیطان باعث سهو و نسیان

«شیطان با ایجاد وهم جلوی فهم را می گیرد.»[۲۵۰]
کار شیطان آن است که خاطرات بدآموز، مغالطه ها، شبهه ها و خیالات واهی را در دل دوستان خود انباشته کند و آنان را به جدال فرهنگی با مؤمنان، وا دارد.
)وَ إِنَّ الشَّیاطِینَ لَیُوحُونَ إِلى أَوْلِیائِهِمْ لِیُجادِلُوکُمْ([۲۵۱]
شیطان، تنها با شیوه های عملی و واداشتن انسان به گناه، او را نمی فریبد، بلکه از زمینه های علمی نیز بهره می گیرد. نه تنها بزم شبانه گنهکاران را می آراید و رونق می دهد، که محقق شب تا سحر به تحقیق نشسته را نیز رها نمی کند. و با بهره گرفتن از مغالطه، می کوشد وهم او را به جای عقل او بنشاند و با جابجایی واهمه و فاهمه، تحقیقات او را به اشتباه و انحراف بکشاند.»[۲۵۲]
)یَعِدُهُمْ وَ یُمَنِّیهِمْ وَ ما یَعِدُهُمُ الشَّیْطانُ إِلاَّ غُرُوراً([۲۵۳]
القای شیطان باعث سهو هم می شود.
امیرمؤمنان علی۷ می فرماید:
«لمّتان: لمّه من الشیطان و لمّه من الملک، فلّمه الملک الرّقَه و الفهم و لمّه الشّیطان ألسّهو وَ القسوه.»[۲۵۴]
دو گونه القاء وجود دارد: القاء شیطانی و القای فرشته (رحمانی)، القای فرشته باعث خرّمی قلب و فزونی فهم است و القاء شیطانی موجب سهو و قساوت قلب می گردد.

۱۷- میل به باطل

)فَلَمَّا زاغُوا أَزاغَ اللَّهُ قُلُوبَهُمْ وَ اللَّهُ لا یَهْدِی الْقَوْمَ الْفاسِقِینَ([۲۵۵]
میل به باطل، باعث دور شدن از حق شده و آدمی را به سوی تبهکاری و انحراف پیش می برد. در حقیقت میل به باطل باعث گریزان شدن دل ها می گردد. انحراف از مسیر حقّ اگرچه در ابتداء راه بسیار اندک باشد، امّا رفته رفته این انحراف باعث تغییر در مسیر گشته و انسان از ناکجاآباد سر در میآورد و از مقصود حقیقی بسیار دور میشود.

۱۸- لجاجت و تعصّب بی جا مانع تفکّر، استدلال و حقّ بینی

علم به تنهایی برای هدایت یافتن کافی نیست، روحیه ی حق پذیری هم لازم است. حضرت علی۷ می فرمایند: «لیس للجوج تدبیر»[۲۵۶] شخص لجوج مدیریّت و تدبیر ندارد. همانطور که می بینید حضرت لجاجت را یکی از موانع تدبیر در امور می داند. لجاجت به گونه ای است که آدمی را از درک حقایق و بدیهیّات باز می دارد. تعصّب هم سدّ راه شناخت است. دستگاه اندیشه انسان طوری آفریده شده است که اگر روح انسان از نظر عاطفی، رنگ به خصوصی داشته باشد، نمی تواند حقایق را آنگونه که هست ببیند، بلکه مطابق آن رنگ می بیند. تعصّب می تواند انسان را حتّی به توجیه بدی ها بکشاند. امّا اگر تعصّب نبود انسان آزاد از هر قیدی می تواند بهتر و شفاف تر قضاوت کند.

۱۹- بهانه جویی باعث قساوت قلب

در قرآن مجید خداوند منّان خطاب به قوم بنی اسرائیل، پس از داستان بقره و بهانه جویی های مکرّر این قوم می فرماید: )ثُمَّ قَسَتْ قُلُوبُکُمْ مِنْ بَعْدِ ذلِکَ فَهِیَ کَالْحِجارَهِ أَوْ أَشَدُّ قَسْوَهً…([۲۵۷]