وبلاگ

۴-۱- منابع قصید ه ی غدیریه ی حسان بن ثابت:
حافظ ابوعبدالله مرزبانی،در کتاب«مرقاه الشعر»به نقل و سند ابو سعید خدری می نویسد: «چون به غدیر خم رسیدیم،پیامبر گرامی منادی را امر فرمود که مردم را به نماز فرا بخواند،سپس دست علی را گرفت و فرمود:«و من کنتُ مولاه فعلیٌّ مولاه اَللّهمَّ و الِ مَن والاه و عادِ مَن عاداهُ»؛ در این هنگام حسان بن ثابت گفت:ای رسول الله اجازه می دهی درباره ی علی شعری بگویم و رسول اکرم(ص) فرمود:بگو!پس حسان گفت:
۱- یُنادِیهم یَومَ الغَدیرِ نَبیُّهم بِخُمٍّ وأَسمَعُ بالرَّسُولِ مُنادیاً
۲- فَقال:فَمَن مَولاکُم وَ نَبیُّکُم فقالوا و لم یَبدُوا هناکَ التّعامیا
۳- إلهُک مَولانا و أنتَ نبیُّنا و لم تَلقَ منّا فی الولایهِ عاصیاً
۴- فقالَلَه:قم یا عَلیُّ فإنَّنی رَضیتُکَ مِن بَعدی إماماً و هادیاً
۵- فَمَن کنتُ مولاهُ فهذا وَلیُّهُ فکونُوا لَه أَتباعَ صِدقٍ مُوالیا
۶- هُناک دَعَا اللّهُمَّ و الِ وَلیَّهُ و کُن لِلَّذی عَادَی عَلیّاً مُعادِیا
(امینی:۱۳۹۹۷ه.ق،۲/۳۴)
درمناقب آل ابیطالب در بیت دوم التعادیا به جای التعامیا،بیت سوم ولاتجدَن منّالک الیوم عاصیا وبیت پنجم فکونوا له أنصاره آمده،دربحارالانواراینطورآمده:
ویاربّ فانصُرناصِریه لنصرِهم إمام الهُدی کالبدریجلو الدیاجیا
ویاربّ فاخذُل خاذلیه وکن لهم إذاوقفوا یوم الحساب مکافیا
اولین قصیده ای که درباره ی داستان غدیر سروده شده همین شعر است و حسان در حضور بیش از صد هزار نفر جمعیت که در میانشان سخنوران و شاعران بنامی بوده و بزرگان قریشی که بدقائق سخنسرایی واقف بودند این قصیده را خواند و فصیحترین مرد عرب خود رسول اکرم(ص) بود که زینت بخش آن مجمع باشکوه بود و شاعر را تصدیق فرمود و مورد عنایت و لطف خود قرار داد که چه نیکو این حادثه را به شعر در آوردی و فرمود:«لا تزال یا حسانُ مُؤیَّداً برُوح القُدُس ما نَصَرتَنا بِلسانِک»
قدیمی ترین کتابی که این شعر را نقل نموده است،کتاب سلیم بن قیس هلالی است که از تابعین بوده است مردی موثق و مورد اعتماد علمی شیعه و سنی می باشد.همچنین عده ی قابل توجهی از علماء اسلام این قصیده را روایت نمودند.از حافظانی که این شعر را روایت نموده اند یکی همین حافظ ابوعبدالله مرزبانی است که شرحش گذشت،دیگری اخطب خطبا،خوارزمی مالکی است که در کتاب «المناقب»صفحه ۸۰ اشعار مذکور را نقل می کند و از بزرگان شیعه نیز علامه مجلسی در جلد ۳۷ صفحه ۱۱۲ کتاب«بحارالانوار»اشعار مزبور را نقل کرده است.اما محقق ارجمند ملا محسن فیض کاشانی در صفحه ۱۴۲«علم الیقین»به نقل از کتاب«إلتهاب نیران الأحزان»اشعار حسان را اینگونه نقل می کند:
۱- یُنادِیهم یَومَ الغَدیرِ نَبیُّهم بِخُمٍّ وأَسمعُ بالنَّبیٍّ مُنادیا
۲- و قد جاءَهُ جبرییلُ عَن أمرِ ربّه بأنّک معصومٌ فلاتکُ وانیا
۳- و بَلِّغهم ما أَنزلَ اللهُ ربُّهم الیک و لا تخشَ هُناکَ الاُ عادیا
۴- فقامَ به إذ ذاک رافَع کفِّه بِکفِّ علیٍّ مُعلِنُ الصَّوتِ عالِیا
۵- فقال :فَمَن مَولاکم و ولیّکم فقالوا و لم یَبدوا هُناکَ تعامیا
۶- إلهُک مَولا نا و أَنتَ ولیُّنا ولَن تَجِدَن فینالَکَ الیَومَ عاصیا
۷- فقالَ له:قُم یا علیٌٍّ؟فإنَّنی رضیتُک من بعدی إماماً و هادیاً
۸- فمن کنتُ مَولاه فَهذا ولیُّهُ فکونوا له أَنصارَ صِدقٍ مُوالیا
۹- هُناک دَعا اللّهمّ؟والِ ولیَّه و کن لِلّذی عادَی علیاً مُعادیا
۱۰- فَیاربّ؟أُنصُر ناصِرِیه لنَصرِهم إمامُ هُدی کالبَدرِ یحلُو الدّیاجیا
(امینی:۱۳۹۷ه ق،۲/۳۹۲)
ابن صباغ مالکی در«الفصول المهمه» صفحه ۲۲ و گنجی شافعی در کتاب«کفایه»صفحه ۲۱ و دیگران اشعار حسان را با اضافات نقل کرده اند که این چند بیت است:
و کان علیٌّ أَرمَدَ العَینَ یَبتَغی دواءً فلمّا لم یُحسَّ مُداویا
شَفاهُ رسولُ اللهِ منه بتفلهٍ فَبُورِکَ مَرقیّاً و بورِکَ راقیا
فقال:سَأُعطِی الرّایهَ الیَومَ ضارباً کَمِیّاً مُحبّاً لِلرَّسولِ مُوالیا
یُحبُّ إلَهی والإلُه یُحبُّه به یَفتَحُ اللهُ الحُصُونَ الاُوابیا
فَخَصَ بها دونَ البَریّهِ کلّها عَلیّاً و سَماهُ الوَزیرَ المُؤاخیا(امینی:۱۳۹۷ه ق،۲/۴۰)
۴-۲ شعرهای مدحی حذف شده درباره امام علی از دیوان حسان
در دیوان حسان حذف منحصر و محصور به غدیریه نیست بلکه تمام مدائح علوی در دیوان را شامل می شود.اینجاست که دستهای امین!! شناخته می شود،دستهای خیانتکاری که به سوی دیوان حسان دراز گشت ودیوان او را چون دیوان های دیگر که شامل مدایح و فضائل درباره ی ائمه(ع) بود مورد تحریف قرار داد و حتی خاطرات پسندیده ی اصحاب ایشان را حذف نمود. (همان:۲/۴۱)
ـ در زمان خلافت ابوبکر روزی عمرو عاص بر انصار وارد شد و به تحریک قریش،زبان به نکوهش انصار گشود چرا که آنان پس ازجریان سقیفه از ابوبکر دوری گزیده و جانب امام علی(ع) را گرفته بودند،امام علی(ع) از این قضیه مطلع شد وخشمناک به مسجد رفت و از انصار به نیکی یاد کرد و گفتار عمرو عاص را رد نمود.
انصار از این جریان خوشحال شدند و گفتند:«با سخنی که علی درباره ی ما فرمود از هیچ سخنی باک نداریم.»انصار به نزد حسان رفتند و از او خواستند که جواب قریش را بگوید.و خزیمه بن ثابت نیز به حسان گفت:«از علی و خاندانش یاد کن که ترا از هر چیز کفایت کند.»واو چنین سرود:
جَزی الله خَیراً والجَزاءُ بِکفِّه أبا حَسَنٍ عَنّا و مَن کَأبی حَسَن؟
سَبَقَت قُریشاً بالّذی أَنتَ

أَهلُه فَصدرُک مشروح
ٌ و قلبُک مُمتَحَن
ثَمنَّت رجالٌ من قُریشٍ اَعِرَّهٌ مکانکَ هیهاتَ الهُزالُ مِنَ السَّمن[۸۷]
و أنتَ مِنَ الإسلامِ فی کُلِّ مَنزِلٍ بِمنزلَهِ الدَّلوِ البَطینِ مِنَ الرَّسَن[۸۸]
غَضِبتَ لَنا إذ قالَ عمرٌ و بِخَصلَهٍ أَماتَ بها التّقوی و أَحییًَ بِها الإجِن[۸۹]
وکُنتُ المُرَجّی مِن لُؤَیِّ بنِ غالبٍ لَما کان مِنه والَّذی بعدُ لَم تکُن
حَفِظتَ رسولَ اللهِ فینا وَعَهدُه إلیکَ و مَن أولَی به مِنک مَن و مَن
أَلَستَ أخاهُ فی الهُدَی و وَصیَّه وأعلمَ فِهرٍ بالکتاب و بالسُّنن
فَحَقُکَ ما دامَت بنَجدٍ وشیجهٌ[۹۰] عَظیمٌ علینا ثُمَّ بَعدُ عَلَی الیَمن
(امینی:۱۳۹۷ه ق،۲/۴۲)
شرح ابیات:
۱- در بیت دوم جمله«فصدرُک مشروحٌ»به آیه ی«أفمن شرح اللهُ صدرَهُ للإسلام فهو علی نورٍ ربّه»(زمر،۲۳)یعنی«آیا کسی که خدا سینه اش را برای اسلام گشاده است و بر فراز مرکبی از نور الهی قرار گرفته(همچون کوردلان گمراه است؟!)»اشاره داردو جمله ی«قلبک ممتحن»به این حدیث نبوی درباره ی امیرالمومنین اشاره دارد که فرمود:«إنّه إمتحن الله قلبه بالایمان»[۹۱].
۲- مصراع اول بیت هشتم به حدیث برادری علی(ع) با پیامبر(ص) و حدیث«وصایت»حضرت اشاره دارد و این دو حدیث به اندازه ای مشهور و متواتر است که آن ها را در اغلب مسانید حفاظ و بزرگان می توان یافت.و جملۀ«اعلم فهر بالکتاب و بالسنن»اشاره به روایاتی است که درباره ی علم علی(ع) به کتاب و سنت،وارد شده است:«أَعلَم أُمَّتی مِن بَعدی علیُّ بن أبی طالب»[۹۲]و«أَعلَمُ أمّتی بالسُّنَّهِ و القضاءِ بَعدی علیٌّ بن أبی طالبٍ»[۹۳]
أَنزلَ اللهُ والکتابُ العزیزُ فی عَلِیٍّ وفی الوَلیدِ قُرانا
فَتبوأ الولیدُ مِن ذاک فسقاً و علیٌّ مُبَوَّاُ إیمانا
لیسَ من کانَ مُؤمناً عَرَفَ اللهَ کمن کانَ فاسقاً خَوّانا[۹۴]
فعلیٌّ یَلقی لَدَی اللهِ عِزّاً و ولیدٌ یَلفَی هناکَ هَوانا[۹۵]