وبلاگ

، شباهت ها و تفاوت های اکراه در دو عنوان جداگانه بررسی می شوند .
اول – شباهتهای اکراه و اضطرار:
۱- مکره و مضطر هر دو تحت فشار، کاری را انجام می دهند.
۲- مکره و مضطر هر دو کاری را با قصد انجام می دهند.
۳- علت انجام کار، حکم عقل به دفع ضرر یا پذیرش ضرر کمتر است؛ مانند کسی که مجبور شود عضوی از اعضایش را قطع کند تا بیماری شدیدتری را تحمل نکند. پس هر دو اراده انجام کاری را دارند و این منافاتی با کراهت یعنی عدم رضای آنها ندارد.[۳۸]
۴- بر طبق نظر برخی از فقها، مکره و مضطر در مرحله اول کراهت دارند و بعد رضایت دارند. ولی به این معنا نیست که کراهت آن دو (به علت دفع ضرر) تبدیل به رضا شود. بلکه کراهت و رضا دو مرحله ای هستند که در طول هم قرار دارند. برای مثال فردی کراهت دارد منزل خود را بفروشد؛ اما اگر مبلغ زیادی به او بدهند رضایت خود را اعلام می کند؛ در این حالت کراهت تبدیل به رضا می شود.[۳۹]
مکره و مضطر، رضای به معنای «طیب نفس معاملی» ندارند؛ اما رضای عقلایی دارند و اگر رضا به معنای طیب نفس، معاملی باشد، باید بسیاری از معاملات، باطل باشند.[۴۰] در نهایت علت عدم نفوذ در معامله مکره، ادله خاصی است که در مورد مضطر وجود ندارد.

5- در هر دو مورد حکم تکلیفی رفع می شود؛ برای مثال مکره و مضطر در شرب خمر یا انعقاد بیع ربوی کار حرامی مرتکب نمی شوند.[۴۱]
۶- در صورت سوء استفاده از اضطرار، معامله اضطراری باید مانند معامله اکراهی غیرنافذ یا باطل (حسب مبانی مورد اختلاف) باشد.
۷- غرض مکره و مضطر، تجارت و منفعت نیست.
۸- اکراه همواره با تهدید خارجی همراه است؛ اضطرار هم گاهی می تواند همراه با تهدید باشد. برای مثال کسی تهدید می کند که مبلغ معینی می خواهد. تهدید شونده برای تهیه آن مبلغ، خانه خود را می فروشد. این مورد، مشمول اضطرار و نه اکراه است. تهدید در این حالت بهطور غیرمستقیم مربوط به معامله می شود.
۹- در هر دو، ضرر ممکن است نسبت به مکره و مضطر یا نزدیکان آنها باشد. در اضطرار مانند اکراه، مصادیق ضرر تنها شامل ضرر جانی و مالی نیست؛ بلکه حیثیت انسان نیز ممکن است در معرض خطر قرار گیرد .
دوم- تفاوتهای اکراه و اضطرار:
۱- اضطرار در موردی است که اجبار، خارجی نباشد؛ یعنی از فعل دیگری نشأت نگیرد. برای مثال، گرسنگی یا تشنگی موجب خوردن مردار شود؛ یا وضعیت خاص خود یا نزدیکان، مثل اوضاع و احوال اقتصادی، طبیعی و یا اجتماعی شخص را وادار به انجام معامله کند. در صورتی که بهخاطر بیماری یکی از نزدیکان، معامله ای انجام شود، یا فردی که دچار حادثه یا سانحه شده، قرارداد گزافی منعقد کند، که در حالت عادی این اشخاص به آن رضایت نمی دادند، مورد اضطرار تحقق می یابد.
بنابراین در اضطرار، انسانی شخص را به انعقاد قرارداد تهدید نمی کند؛ بلکه شخص تصمیم می گیرد که برای رهایی از وضعیت خاص ، دست به کاری زند که در حالت عادی به آن رضایت نمی دهد. اما در اکراه، تهدید از خارج و بهوسیله شخص یا اشخاصی به منظور عقد قرارداد صورت می گیرد.
۲- منشاء معامله مضطر، ضرورت است؛ آن هم ضرورتی که بیش از حد معمولی و متعارف باشد. ضرورتهای عادی معامله را اضطراری نمی کند؛ چون به هر حال اکثر معاملات در حال ضرورت و نیاز انجام می شوند. اما علت معامله مکره، تهدید خارجی است.
۳- داعی مستقیم مکره، رفع فشار؛ اما داعی مستقیم مضطر، به دست آوردن عوض است، هرچند که داعی غیرمستقیم او رفع فشار است.
۴- اکراه، رافع حکم وضعی است؛ در حالی که اضطرار، رافع حکم وضعی نیست. هرچند که حدیث رفع[۴۲] هر دو را به ظاهر شامل می شود؛ اما معامله اضطراری محکوم به بطلان نیست؛ چون در صورت بطلان معامله ناشی از اضطرار، شخص در حالت اضطرار باقی می ماند و این مخالف با امتنان و توسیع بر اشخاص است.[۴۳]
اگر معامله مضطر باطل اعلام گردد، باید بسیاری از معاملات عقلایی نیز باطل اعلام شوند؛ چراکه در زمان حاجت و نیاز انجام می شوند.[۴۴]
برای مثال کسی که برای پرداخت دین خود، مجبور به فروش خانه اش می شود، چنانچه معامله اش را صحیح تلقی نکنیم، در حالت اضطرار باقی می ماند؛ در حالی که در اکراه، رفع حکم وضعی نه تنها موجب مشقت نمی شود، بلکه موجب توسیع بر اشخاص است .

جهت دانلود متن کامل این پایان نامه به سایت abisho.ir مراجعه نمایید.

 

مدیریت ترویج و آموزش فرهنگی شهروندی براساس رسالت خود و با درک ضرورت جلب مشارکت شهروندان و آموزش های مختلف بخصوص شفاف سازی وظایف شهرداری و قوانین و مقررات ،اقدامات اساسی را در این زمینه طراحی و به مورد اجرا گذاشته است که یکی از این اقدامات تدوین این مجموعه برای آزموش شهروندی می باشد.( روموری،۱۳۸۲)
۲-۵-۱)شهر
از نظر بوم شناسی ، پیدایش شهر در دور دوم دوره تولید خوراک ، صورت گرفته است . دراین دوره در ناحیه های بار خیز و غنی شهرها قد می افزایند . اجتماعات شهری پهناورند و از ابزارهای فراوان تر و کارامدتر برخوردارند . پس در شهرها تولید آفزایش می یابد . بین شهرها دادوستد روی می دهد ، زندگی گسترده تر و توام با آسایش می شود که بر پهناوری و پیچیدگی شبکه اجتماعی می افزاید.
سپس انسان در عرصه اجت ماعات شهری پیش رفته و عرصه های جدیدی را بوجود می آ ورد:
دستگاه های ماشینی به جای ابزارهای ساده جایگزین می شود و در نتیجه دوره تولید ماشینی آغاز می گردد. شهر کانون بسته می شود وزیستگاه بزرگان جام ع ه و سازمان های اجتماعی از روستاها به شهرها انتقال یابد. شهر مخصوصا شهر بزرگ اجتماعی بی آرام است که گروه کثیری به صورتی انبوه در آن گرد آمده اند و به وساطت سازمانهای اجتماعی پیچیده گوناگون ، مخصوصا سازمان های رسمی با یکدیگر همکاری می کنند . روابط شهر نشینان با یکدیگر معمولا رسمی یا غیر خصوصی است . در میان شهر نشینان از لحاظ شغل و تخصص تفاوت های اساسی وجود دارد . با وجود آن که شهرها کیفی تهای مشترکی دارند ، همه از یک نوع نیستند ، بسیاری از شهرها در جریان زمان از لحاظ تخصص های معین نام دار شده اند . از این رو می توان شهرها را به شهربازرگانی ، شهر صنتعی ، شهر فرهنگی ، شهر دینی ، شهر سیاسی ، شهر تفریحی، شهر ورزشی و جز اینها تقسیم کرد.
– شهر ها همچنین از نظرجمعیت ووسعت یکسان نیستند ، برخی از انواع شهرها عبارتند از :
شهرک : اجتماعی است محدودو متراکم که جمعیت آن از حد معینی کمتر نباشد . در بعضی ازکشور ها این حد بین ۵۰۰ و ۲۵۰۰ نفر است.
– شهر : اجتماعات محدود و متراکم که وسعت و جمعیت آن از شهرک بیشتر است.
– ابر شهر( کلان شهر ) : شهری است وسیع تر و پر جمعیت تر از اکثر شهر ها. ( روموری،۱۳۸۲)
۲-۵-۲)تعریف شهر
۱-بر اساس ماده ۴ قانون تعاریف و ضوابط تقسیمات کشوری مصوب( ۱۵/۴/۱۳۶۲) :
شهر محلی است با حدود قانونی که در محدوده جغرافیایی بخش واقع شده و ا ز نظر بافت ساختمانی ، اشتغال و سایر عوامل ، دارای سیمائی با ویژگی های خاص خود بوده ، بطوری که اکثریت ساکنان دائمی آن در مشاغل کسب ، تجارت ، صنعت ،کشاورزی ، خدمات و فعالیت های اداری اشتغال داشته و در زمینه خدمات شهری از خود کفایی نسبی برخوردار و کانون مبادلات اجتماعی ، اقتصادی ، فرهنگی و سیاسی حوزه جذب و نفو ذ خود بوده و حداقل دارای۱۰۰۰۰ نفر جمعیت باشد.
تبصره ۱ :محله : مجموعی ساختمانهای مسکونی و خدماتی است که از لحاظ بافت اجتماعی ، ساکنانش خود را اهل می دانند و دارای محدوده معین است . حدود محله های شهر تابع تقسیمات شهرداری خواهد بود .
تبصره ۲ : حوزه شهری : به کلیه نقاطی اطلاق می شود که در داخل و خارج محدوده قانون شهر قرار داشته و از حدود ثبتی و عرضی واحدی تبعیت کند.
تبصره ماده ۶ : آئین نامه اجرائی قانون تقسیمات کشوری در نقاطی که شهر ساخته می شود ، شهرداری تاسیس می گردد.
۲- از نظر قانون شهرداری
ماده ۱ : قانون شهرداری(مصوب ۱۱/۴/۱۳۳۴)
در هر محل که جمعیت آن به حداقل ۵۰۰۰ نفر رسیده باشد شهرداری تاسیس می گردد . که می بایست به صورت خودگردان هزینه های مرتبط اعم از جاری و عمران شهر را تامین نماید.
ماده ۳ : شهرداری دارای شخصیت حقوقی است.
۲-۵-۳)شهر در ایران
قدمت شهر در ایران به قدمت تمدن ایران است . اجتماعات شهری بر طبق تعریف جامه شناسی و بوم شناسی از بدو تشکیل با ضوابط و قرار دادهایی اداره می شده اند که بحث در مورد کیفیت آن در مجال این جزوه نیست . اما نخستین قانون مربوط به شهر تحت عنوان بلدیه در سال ۱۳۲۵ قمری( ۱۲۸۶ شمسی) تصویب شده است. قانون شهرداری مصوب ۱۳۳۴ با اصلاحات بعدی ، پس از ۵۳ سال هنوز محکم ترین قوانین مصوب است و به لحاظ جامعیت کماکان مورد عمل می باشد ، بطوری که در بحث وظایف شهرداری مشروحا بیان خواهد شد ،قسمتی از وظایف شهرداری به سایر سازمانها محول شده وبنابراین مدیریت شهری واحد که می تواند نقش موثری از نظر سرعت کار و هماهنگی و صرفه جویی در هزینه های مربوطه به امور شهر داشته باشد تقلیل یافته است. ( روموری،۱۳۸۲).

2-5-4)وظایف شهرداری در حوزه خدمات شهری، فرهنگی و اجتماعی
در خصوص بررسی وظایف شهرداری ها در حوزه خدمات شهری اهم وظایف طبق ماده ۵۵ قانون شهرداری عبارتست از تشخیص و تعیین اهداف شهرداری در زمینه خدمات شهرداری و ابلاغ برنامه ها و سیاستهای مصوب به واحدهای تابعه، حفظ و نگهداری فضای سبز، ایجاد خیابانها و کوچه ها، ایجاد میدانها و باغهای عمومی، ایجاد مجاری آب و تأمین آب، تنظیف و نگهداری فاضلاب، توسعه معابر، تنظیف و نگهداری انبارهای عمومی، تنقیه قنوات مربوط به شهری، تأمین روشنایی، تعیین محلهای مخصوص دفع زباله، مقابله با سد معبر، الزامی ساختن نصب برگه قیمت از جانب کسبه، جلوگیری از فروش اجناس فاسد،مراقبت نسبت به ارزانی و فراوانی خوار و بار، جلوگیری از تکدی گری، مراقبت در امور بهداشت و واکسیناسیون، نظارت و مراقبت در صحت اوزان و مقیاسها، تهیه آمار مربوط به

دانلود متن کامل پایان نامه در سایت fumi.ir

امور شهر و موالید و متوفیات، ایجاد غسالخانه و گورستان، اتخاذ تدابیر جهت حفظ شهر از سیل و حریق، رفع خطر از بناها، جلوگیری از شیوع امراض، نظارت بر امور صنفی و تهیه مقررات صنفی، تأمین اراضی مورد نیاز خدمات، تعیین قیمت اراضی و ابنیه واقع در طرح های شهری، تعیین میدانهای عمومی جهت خرید و فروش، تعیین میدانهای عمومی برای پارکینگ، نظارت بر حسن اداره فروش گوشت ونان، جلوگیری از صنایع مزاحم،ساخت خانه های ارزان قیمت و الزامی ساختن مراعات شرایط بهداشتی در کارخانه ها، صدور پروانه ساختمان، آسفالت معابر، وضع مقررات برای نامگذاری معابر، شماره گذاری اماکن و زیباسازی شهر.( منصور،۱۳۸۶) هرچند که شهرداری دارای وظایف متعدد و گستره ای طبق ماده ۵۵ قانون شهرداری است ولیکن سازمانهای دولتی شامل وزارت کشور، استانداریها، سازمان برنامه و بودجه، سازمان امور استخدامی، وزارت مسکن و شهرسازی به نوعی بر عملکرد شهرداری مؤثر می باشند. شهرداری به موجب وظایف گسترده ای که برعهده دارد با اغلب سازمانهای دولتی در ارتباط است. بخشی از این رابطه ناشی از اشتراک وظایف یا نزدیکی وظایف است، چرا که برخی وظایف که قبلاً بر عهده شهرداری بوده در حال حاضر توسطسازمانهای دولتی انجام می شود. از جمله می توان شرکتهای آب و فاضلاب استانی نام برد که به موجب قانون تشکیل شرکتهای آب و فاضلاب مصوب ۱۳۶۹ و برغم موارد مذکور در بند ۲ ماده ۵۵ قانون شهرداری قانون پیشگیری و مبارزه با خطرات سیل مصوب ۱۳۴۸ مسئولیت بهره برداری از تأسیسات آب شهری و همچنین مسئولیت اجرا و بهره برداری طرح های فاضلاب شهری به این شرکتها واگذار گردید.( مزینی،۱۳۸۷) از دیگر وظایف در حوزه خدمات شهری که طبق ماده۵۵ قانون شهرداری جزء وظایف شهرداری بوده اما امروزه به سایر سازمانهای دولتی محول شده می توان به موارد زیر اشاره نمود:
۱- جلوگیری از صنایع مزاحم که هم توسط سازمان محیط زیست و هم شهرداری صورت می پذیرد.
۲- تهیه آمار مربوط به امور شهر و موالید و متوفیات که امروزه از سوی سازمان ثبت اموال و مرکزآمار ایران و شهرداری به طور مشترک صورت می پذیرد.
۳-صدور پروانه کسب که طبق بند ۲۸ ماده ۵۵ قانون شهرداری سابقاً جزء وظایف شهرداری بوده و امروزه مشترکاً توسط وزارت بازرگانی و شهرداری صادر می گردد.
۴- تصفیه قنوات مربوط به شهر، تأمین آب و روشنایی که طبق بند ۲ ماده ۵۵ قانون شهرداری جزء وظایف شهرداری بوده است، امروزه به وزارت نیرو واگذار شده است.
۵-ساخت خانه های ارزان قیمت که امروزه بر عهده وزارت مسکن است.
۶- تأسیس مراکز درمانی، جلوگیری از فروش اجناس فاسد، نظارت بر امور اصناف و پیشه وران،۲۰ماده ۵۵ جزء ،۲۸ ،۳ ، مراعات شرایط بهداشتی در کارخانه ها که به ترتیب طبق بندهای۶ وظایف شهرداری بوده امروزه بر عهده وزارت بهداشت است.
۷- نگهداری و تنظیف انبارهای عمومی، نصب برگه قیمت، تهیه مقررات صنفی و نظارت بر حسن اداره فروش گوشت و نان، امروزه برغم ماده ۵۵ قانون شهرداری بر عهده وزارت بازرگانی می باشد.
۲-۵-۵)وظایف شهرداری در حوزه اجتماعی و فرهنگی در وضعیت فعلی
یکی از حوزه هایی که شهرداری در آن دارای وظایف متعددی است حوزه اجتماعی و فرهنگی می باشدکه طبق ماده ۵۵ عبارت است از تأسیس پرورشگاه و نوانخانه، تأسیس مراکز درمانی، تأسیس کتابخانه،ایجاد کلاسهای مبارزه با بی سوادی، ایجاد رختشویخانه، ایجاد آبریزگاه، ایجاد حمام عمومی و ورزشگاه،حفظ آثار و ابنیه باستانی، نگهداری اطفال بی سرپرست، تأسیس بنگاه حمایت از مادران، ایجاد باغ کودکان، ایجاد سینما، مهمانخانه، قهوه خانه، رستوران و پاساژ، ساخت مساجد و ساختمانهای عمومی،برگزاری مراسم و آئین های سنتی. ( منصور،۱۳۸۶) به موجب قانون تأسیس کتابخانه عمومی در تمامی شهرها مصوب۲۹/۱۰/۱۳۳۴ شهرداری ها مکلف شدند هر سال قبل از تقسیم اعتبارات شهرداری۵/۱٪ از کل درآمد خود را برای تأسیس کتابخانه عمومی، خرید کتاب و اداره کتابخانه هر شهر اختصاص دهند که در سال ۱۳۵۲پرداخت این مبلغ از سوی شهرداری ها لغو شد و وزارت فرهنگ و هنر و بعدها وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی مسئول تأمین اعتبارات مورد نیاز کتابخانه ها گردید. (کاظمیان،۱۳۸۹ ص۱۰۴) اما لغو تأمین اعتبارات نباید این شبهه را بوجود آورد که تأسیس کتابخانه عمومی وظیفه شهرداری نیست زیرا بندهایی از ماده ۵۵ قانون مؤید آن است و به موجب قوانین بعدی فسخ صریح یا ضمنی نشده است. گاهی نیز چنین تصور می شود که با وجود وزارت ارشاد و فرهنگ اسلامی سایر مؤسسات حق احداث کتابخانه را ندارند، حال آنکه ماده ۱۴ از قانون اهداف و وظایف وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی مصوب ۱۳۶۵ تنها ایجاد و توسعه و تجهیز و اداره کتابخانه های عمومی و تأسیسات فرهنگی، هنری و سینمایی وابسته به وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در سراسر کشور بر عهده این وزارتخانه است. در خصوص احداث ورزشگاه نیز بند ۲۱ ماده ۵۵ قانون شهرداری ها احداث ورزشگاه یکی از وظایف شهرداری است اما به موجب قانون تأسیس سازمان تربیت بدنی مصوب خرداد ۱۳۵۰ و تغییرات بعدی آن مسئول اصلی ورزش کشور سازمان تربیت بدنی است (کاظمیان،۱۳۸۹ ص۱۰۵). مفاد این قانون نشان می دهد که قصد از تصویب این قانون الغاء وظیفه احداث ورزشگاه توسط شهرداری نبودهاست. این قانون وظیفه ساخت و اداره ورزشگاه ها را در انحصار سازمان تربیت بدنی نمی داند و وظیفه شهرداری ها در این خصوص به قوت خود باقی است، علاوه بر دو مورد مذکور که شهرداری مشت
رکاً با وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و سازمان تربیت بدنی در یک زمینه فعالیت می نمایند در سایر موارد مربوط به حوزه اجتماعی و فرهنگی واگذاری وظایف شهرداری به سایر مراکز دولتی مشاهده می شود از جمله حفظ آثار و ابنیه باستانی که زیر نظر سازمان میراث فرهنگی و شهرداری به طور مشترک می باشد، تأسیس پرورشگاه و نوانخانه و نگهداری از اطفال بی سرپرست که در اختیار سازمان بهزیستی می باشد. ایجاد کلاسهای سوادآموزی که در انحصار نهضت سوادآموزی است.
۲-۵-۶)دستورالعمل اجرایی برنامه سوم راهبردی شهرداری کاشان
۲-۵-۶-۱) بخش اول : تعاریف
الف ) تعاریف کلی
۱ – چشم انداز :
عبارت است دورنمای فعالیتهای شهرداری در پایان مدت برنامه که غایت و هدف از اجرای برنامه نیز قلمداد میشود .در تدوین چشم انداز ، بایدهای شهرداری که منبعث از فلسفه وجودی و انتظارات مردم ، اعضاء شورا ، مدیران ،دولتمردان و سایر گروه های ذیمدخل در شهرداریها است در تلفیق با واقعیات و توان اجرایی شهرداری در ابعاد مالی، فنی ، انسانی ، قانونی و تجهیزاتی ، هدف شهرداری را در پایان دوره ۵ساله نشان میدهد . نکته شایان توجه در تدوینچشم انداز ، با توجه به محدوده زمانی آن ، قابلیت تحقق آن است . زیرا در صورت بلند پروازانه بودن ، انگیزه تحقق آن به علت عدم دسترسی ، به حداقل کاهش خواهد یافت .
۲-استراتژی:
در تعریف استراتژی ، مفاهیم بسیاری آورده شده است . لیکن شاید بتوان در تعریفی ساده ، استراتژی را راهبرد سازمان در تحقق اهداف عالی دانست . مسئله حائز اهمیت در تدوین استراتژیها ، تبعیت آنها از اقتضائات سازمانی است . به عبارتی استراتژیهای سازمانی پس از تحلیلی جامع از محیط داخلی و خارجی سازمان ، تدوین میشوند . بدین منظور شناسایی عبارات ذیل در تحلیل محیط سازمانی ضروری است :
فرصت[۴۲]
عوامل ، پیامدها ، شرایط و پدیده های خارج از سازمان که می تواند به عنوان عامل تاثیر گذار مثبت در تحقق اهداف سازمانی قلمداد شود . برای مثال در یک مسابقه قایق سواری با قایق بادبانی ، باد موافق ، یک فرصت تلقی میشود .
تهدیدها[۴۳]
نیروهای محیط خارجی که مانعی در تحقق اهداف سازمانی است . همانند باد مخالف در مسابقه قایقهای بادبانی
نقاط قوت[۴۴]
هر عامل مثبتی که در داخل سازمان به تحقق اهداف کمک کند . مهارت قایقران در مسابقه قایقرانی یک نقطه قوت است .
نقاط ضعف[۴۵]
هرگونه مانع داخلی در تحقق اهداف سازمانی ، نقطه ضعف قلمداد می شود . نقص فنی قایق نقطه ضعفی در مسابقه قایقرانی است .
۳- برنامه عملیاتی :
گامهای اجرایی تحقق استراتژیها را که در قالب پروژه های عملیاتی تعریف می شوند را برنامه عملیاتی گویند . اصولا هر برنامه استراتژیک به برنامه های عملیاتی منجر می شود که دارای زمان اجرا و بودجه مشخص هستند و واحد یا واحدهایی از سازمان وظیفه اجرای آن را به عهده دارند .
۴- کنترل برنامه :
مهمترین مرحله پس از تدوین برنامه های شهرداری ، کنترل صحیح و به موقع آنهاست . این فرایند با بررسی دستاوردهای برنامه و بر اساس کنترل شاخصهایی است که در حین تدوین یا پس از آن تعریف شده و در طول مدت برنامه بر اساس نرم افزارهای مدون ، مورد ارزیابی قرار خواهند گرفت .
ب(تعاریف واژه های دستورالعمل

تعاریف دیگر دین و ویژگی های خاص دیگری را منظور می کنند؛ ویژگی هایی نظیر انجام مناسک، دعا و ارتباط با خدا یان. و به نظر می رسد که هر کدام از این تعاریف حظّی از اعتبار و معقولیت دارند. ادیان بسیار پیچیده هستند بنابراین شرط عقل آن است که هیچ وجه منفردی را تعریف کامل دین تلقی نکنیم. برای مثال، ادیانی ابتدایی نظیر ادیان شمنی وجود دارند که به نظر می رسد اعمال خضوع آمیزشان ناشی از ترس یا طمع است، نه ناشی از احساس خشیت ناب. بنابراین تعریف تی یل جامع نیست همچنین ادیان قائل به چند خدایی (نظیر ادیان یونان و مصر باستان ) هم وجود دارند که معتقد نیستند جهان فرمانروایی الهی واحدی دارد. بنابراین تعریفی هم که مارتینو عرضه کرده نمی تواند تمام ادیان را در بر بگیرد. (همان :۱۹)
این اشارات مجمل نشان می دهند که تعریف کردن دین دشوار است. از سوی دیگر، وقتی که ما از دین به طور کلی سخن می گوییم، در معرض خطر بی دقتی و مبهم گویی هستیم، و چه بسا حتی ظرایف مهم و پیچیده ادیان موجود را تحریف کنیم. برای مثال، دین معمول و ( نه همیشه)با[ اعتقاد به ] قلمرویی مافوق طبیعی یا الهی همراه است. اما اعتقاد به یک قلمرو و مافوق طبیعی در بعضی ادیان وجود ندارند ( نظیر بودایی که قائل به وجود خداوند نیستند )، و در ادیانی هم که وجود دارد (نظیر تائوئیسم، هندوئیسم و اسلام) نقشهای بسیار متفاوتی ایفا می کند. در میان ادیان تفاوتهای عظیمی وجود دارد، به همین دلیل است که یافتن یک حداقل مشترک یا سخن گفتن تفصیلی از« دین به طور کلی »دشوار است. از سوی دیگر، تأکید صرف بر یک دین خاص غالباً موجب می شود که ما بعضی ویژگی های بسیار کلی را که ظاهراً ادیان در آنها سهیم هستند، مغفول بنهیم یا کم اهمیت بدانیم. ممکن است ما با ملاحظه دشواری های موجود در تعریف دین و اطلاق دین، احساس کنیم که گویی راه حلّ نهایی و قطعی برای همیشه از دسترس ما به دور است.(پترسون؛۱۸:۱۳۸۸-۱۹)
اما ارائه یک تعریف موقت ولی کار آمد کفایت می کند. درهر دو حالت یعنی ارائه تعریفی عام از دین و تأکید بر دین خاص امکان لغزش وجود دارد، بنابراین باید با احتیاط گام برداریم. به هر حال این واقعیت برجای خود باقیست که اگر ما در پی یافتن خصایصی مشترک درهمه ادیان نباشم، نمی توانیم به این پرسش پاسخ دهیم که «چه چیزی یک دین خاص را دین می کند؟»(همان)
این امکان وجود دارد که با توجه به ویژگی های عامی که در ساختار تمام ادیان، مشترک به نظر می رسد، تعریفی کارآمد از این دین به دست دهیم. برای مقصود فعلی باید گفت که دین متشکل از مجموعه ای از اعتقادات، اعمال و احساسات (فردی و جمعی) است که حول مفهوم حقیقت غایی سازمان یافته است. این حقیقت را می توان برحسب تفاوت ادیان با یکدیگر، واحد یا متکثر، متشخص یا نا متشخص، الوهی یا غیر الوهی و نظایر آن تلقی کرد. مع ذلک به نظر می رسد که تمام پدیده های فرهنگی ای که دین می نامیم در قالب این تعریف می گنجند. «اعمالی» که [ ادیان مختلف] توصیه می کنند از انجام شعایردینی تا التزام به یک زندگی اخلاقی متغیر است. «احساساتی» که مطلوب ادیان است، از احساس خشیت و خشوع تا احساس خوش بینی نسبت به زندگی و جهان متغیراست. بنابراین نباید اعمال و احساسات مشخصاً دینی را در قالب عبارات یک فرهنگ خاص تعریف کرد. در میان فرهنگها و ادیان تنوع زیادی وجود دارد. همانطور که عنوان این کتاب نشان می دهد، بررسی کنونی ما ناظر به اعتقادات است. در بحث ما مقصود از«اعتقادات »گزاره هایی است که صادق تلقی می شوند؛ گزاره هایی که صدق و کذب بردارند. (همان :۲۰) تمام ادیان مبتنی براعتقادات هستند؛ اعتقاداتی که ناظربه ماهیت واقعیت متعالی، واکنش مناسب نسبت به آن، و بعضی موضوعات مربوطه می باشند. اعتقادات هردین اعمال خاصی را که آن دین مقبول می داند و عواطفی را که بر می انگیزد، توجیه می کنند. ممکن است این اعتقادات، رسمیت بیابند و به صورت اصول اعتقادی درآیند، یا ممکن است که تا حدی به طورضمنی در اعمال دینی روزانه آن دین وجود داشته باشند. البته اعتقادات اساسی هردین درباره حقیقت غایی، در متن زندگی واقعی مورد تعبیر و تفسیرقرارمی گیرند. واضح است که جزئیات فراوان ادیان به چگونگی این تعبیر و تفسیر بستگی دارد. چنین اعتقاداتی را اعتقادات دینی خواهیم خواند که مانند تمام اعتقادات می توانند از حیث سازگاری درونی، انسجام، مقبولیت و صدق مورد ارزیابی قرار گیرند. (همان:۲۱)

برای دانلود متن کامل پایان نامه به سایت tinoz.ir مراجعه کنید.

۴-۴- ۰ شیوه تحقیق و ارزیابی در عقاید دینی

روش تحقیق و شیوه ارزیابی عقاید دینی شیوه تعقّلی است، نه شیوه ای که با آن نظریه های علمی ارزیابی می شوند. عقل در سنت اسلامی به عنوان حجت باطنی تلقّی شده است؛ حجتی که توسط آن، حجّت ظاهری (وحی و پیامبر)تثبیت و اتمام می گردد. بدین سان روش تحقیق و معیار ارزیابی عقاید در اسلام تجربی و حسی و حتی وحیانی نیست. اصول عقاید که پایه و اساس دین را تشکیل می دهند باید یقینی و قطعی باشند و این یقین و قطع از راه عقل حاصل می شود. متفکران شیعه- تا آنجا که نظریات آنها بررسی قرار گرفته- بر تقلیدی بودن اعتقاد خط بطلان می کشند و می گویند: هرکس باید خود در اکتساب عقاید حقه تلاش کند. البته ما از علم حضوری انسان قافل نیستیم، انسان به ذات خود، به افعال و آثار خود و به مبدأ خود علم حضوری دارد و ذات مدرک را می یابد. همانگونه که ذات خود، ترس و اند وه و درد و شادی خود را می یابد. آفریدگار و پروردگار خود را می یابد، با یاد او آرام می گیرد. انسان با عقل شناخت مفهومی و حصولی و با قلب معرفت حضوری تحصیل می کند. شناخت عقلی، حصولی و مفهومی است ولی شناخت قلبی یافتن است. اسلام انسان را دعوت می کند که از هر دو راه (عقل و قلب) در معرفت مبدأ خود بهره گیرد گاه عقل انسان را به داوری و تدبر فرا می خواند، می فرماید: « أفی الله شکُّ فاطر السموات و الارض » (ابراهیم:۱۰ : حسین زاده؛ ۲۵:۱۳۷۶)
چه بسیار است آیات قرآنی که عقل انسان را به تدبر دعوت کرده است – و گاه سعی می کند معرفت حضوری که سوسوی آن در حجاب غفلت و زنگارهای طبیعت رو به خاموشی می رود با امواج خروشان صحنه های زندگی به انسان بنمایاند و در این لحظات که انسان از اغیار منقطع می گردد و امیدش از همه کس نا امید، به یاد مبدأ خود می افتد و او را به کمک فرا می خواند. لحظاتی که انسان گرفتار امواج خروشان دریا می گردد و کشتی او در معرض غرق شدن قرار می گیرد یکی از این صحنه هاست. قرآن کریم خود چنین یادآور می شود: ﴿فإذا رَکِبوا فِی الفلکِ دَعَوُ اللهَ مخلصینَ لَهُ الدّینَ فلمّا نجّاهم الی البَرّ إِذا هم یُشرِکُونَ﴾(العنکبوت:۶۵)
و هنگامیکه سوار بر کشتی شوند، خدا را با اخلاص می خوانند(و غیر او را فراموش می کنند)؛ امّا هنگامیکه خدا آنان را به خشکی رساند و نجات داد، باز مشرک می شوند!
کما اینکه مکاشفه را فی الجمله انکار نمی کنیم ولی برای تشخیص مکاشفه حقیقتی ازمکاشفه ای خیالی و پنداری باید پس از کشف به سراغ عقل رفت و حقیقی یا خیالی بودن آن مکاشفه را با معیارهای عقلی ارزیابی کرد. خود این مکاشفه چه بسا خیالی بیش نباشد، حتی پیامبران و اولیا الهی را در مکاشفه یا خواب مشاهده کردن، باید به عقل ارجاع گردد و دست کم؛ تعبیر و تفسیرهای آن، ضد عقل نباشند. با ادّعای مکاشفه یا خواب چه دروغ ها و تخیّلات و افسانه هایی که به خورد مردم دادند وچه داستانهایی که ساختند و پرداختند. روش تجربی، حسی، یا حتی روش وحیانی و نقلی، بطور کلی در عقاید دینی کارایی ندارد. گواینکه روش نقلی برای اثبات ادّعا و امری مخصوص، مثلاً اثبات نبوت پیامبری خاص برای کسی که دین پیامبر قبلی را با برهان و حجت پذیرفته وآن دین آمدن پیامبر بعدی را پیشگویی کرده و علایمی برای شناسایی او ارائه نموده است کارایی دارد، ولی این موردی است، نه روش غالب و معمول. روش غالب و معمول در ارزیابی عقاید دینی برای هر ناظر بی طرف شیوه عقلانی است(حسین زاده ؛۲۵:۱۳۷۶)

۴- ۵- ۰ وحدت دین و تکثرشرایع

وحدت ادیان آسمانی به این معنا که، تمامی پیامبران در اصلِ اقبال مردم به سوی حضرت حق و آموزه های اعتقادی نظیر توحید و معاد (گوهر ادیان ) هم صدا بودند. هرچند مراتب فضیلت و سطح تعلیمات پیامبران با توجه به مخاطبان آنها مختلف بوده است. برای اینکه معطی ادیان و پیام دهنده، واحد و کاملِ مطلق است و اصل نیازهای انسان به دین، فطری و ثابت است، ارسال مکاتب و آیین های مختلف و متناقض امری ممتنع خواهد بود. قرآن کریم بارها بر وحدت ادیان تأکید ورزیده :
﴿إنَّ الدّینّ عندَالله الإسلامُ.﴾(آل عمران؛۱۹:۳)
«همانا دین پسندیده نزد خدا، آیین اسلام است ».
﴿ثمَّ قفّینا علی ءَأثارهم بِرُسُلِنا﴾. (حدید:۲۷)۰۰۰۰
«و از پی نوح و ابراهیم باز رسولان دیگر را فرستادیم.»
این است که کلمه ی «دین»در قرآن همیشه به صورت مفرد به کار رفته است، نه جمع.
نکته شایان توجه این که از لزوم وحدت ادیان، وحدت شرایع لازم نمی آید؛چرا که شرایع یک سری احکام و دستورالعمل های عملی و و رفتاری است که بر حسب مصالح و مقتضیات زمانی و مکانی، از لحاظ کمّی و کیفی قابل تحول است. این است که قرآن می فرماید:
﴿لِکلٍّ جَعَلنا مِنکم شرعهً و منهاجاً﴾.
« ما برای هر قومی شریعت و طریقه ای مقرّر داشتیم. »( قدردان قراملکی؛۲۴:۱۳۸۰-۲۵)
در آیات مختلفی از قرآن کریم حضرت ابراهیم و عیسی و. . . و پیروان آنها تحت عنوان مسلمان قلمداد شده و دین آنها اسلام تلقی شده. نمونه آیات :مورد نظر
﴿وَ إذ یرفعُ إبراهیمُ القواعدَ مِن البیتِ و إسمعیلُ ربّنا تقبَّل مِنّا إنَّک أنتَ السمیعُ العلیمُ. (بقره :۱۲۷) ربنّا و اجعلنا مسلمین لک و مِن ذریّتنا اُ مّهً مسلمهً لک﴾.(همان؛۱۲۸)
«هنگامیکه ابراهیم، اسماعیل، پایه های خانه(کعبه) را بالا می بردند ؛ (و می گفتند) پروردگارا ! از ما بپذیر، که تو شنوا و دانایی. ! (۱۲۷) پروردگارا ! ما را تسلیم فرمان خود قرار ده !و از دودمان ما امتی که تسلیم فرمانت باشند(۱۲۸)
﴿و من یرغبُ عن مِلّهِ إبراهیمَ إلّا مَن سفهَ نفسَه و لقد اصطفَیناه فی الدّنیا وَإنّه، فی الاخرهِ لمنَ الصالحین (همان ۱۳۰) إذ قالَ له رَبُّهُ، أَسلِم قالَ أسلمتُ لرِبّ العالمین(۱۳۱)ووصّی بها إبراهیمُ بنیهِ یعقوب یا بنیَّ إنَّ الله اصطفی لَکم ُ الّدین فَلَا تموتُنَّ إلّا و انتم مسلمون(۱۳۲) أم کُنتُم شُهداءَ إذ حَضَرَیَعقُوبَ المَوتُ إذ قَالَ لِبَنِیهِ ما تَعبُدونَ مِن بَعدِی قالُوا نَعبُدُ إلهَکَ وَإلَهَ ءَابَائِکَ إِبرَاهِیمَ وَإسمعیلَ وإسحَاقَ إِلَهًا وَاحِدًا وَنَحنُ لَهُ مُسلِمُونَ﴾ (۱۳۳)
جزافراد سفیه ونادان، چه کسی از آیین ابراهیم، (با آن پاکی و درخشندگی،) روی گردان خواهد شد؟ ! ما او را در این جهان برگزیدیم؛ و او در جهان دیگر، ازصالحان است. (۱۳۰)
درآن هنگام که پروردگارش به او گفت :اسلام بیاور! (ودر برابرحق، تسلیم باش! او فرمان پروردگار را، پذیرفت؛ و)گفت:« در برابر پروردگار جهانیان، تسلیم شدند.» (۱۳۱)
وابراهیم و یعقوب (در واپسین لحظات عمر، ) فرزندان خود را به این آیین، وصیت کردند؛ «فرزندان من! خداوند این آیین پاک را برای شما برگزیده است؛ و شما، جز به آیین اسلام [= تسلیم در برابر فرمان خدا] از دنیا نروید!» (۱۳۲)
آیا هنگامی که مرگ یعقوب فرا رسید، شما حاضربودید؟ ! درآن هنگام که به فرزندان خود گفت:« پس از من، چه چیز را می پرستید؟ » گفتند: « خدای تو، و خدای پدرانت، ابراهیم و اسماعیل و اسحاق، خداوند یکتا را، و ما در برابراوتسلیم هستیم. » (۱۳۳)
﴿قل آمنا بالله و ما اُ نزل علینا و ما اُنزِل عَلَی ابراهیمَ و إسمعیلَ و اسحاق و یعقوب و الأسباط و ما اُوتی موسی و عیسی و النبیّون من ربِّهم و لا نفرِّقُ بین احدٍ منهم و نحنُ له، مُسلِمون(آل عمران؛۸۴:۳)و من یتّبع غیر الاسلام دیناً فلن یُقبَلَ مِنهُ و هو فی الآخرهِ من الخاسرین﴾(همان: ۸۵)
بگو:«به خدا ایمان آوردیم ؛و (همچنین )به آنچه بر ما و بر ابراهیم و اسماعیل و اسحاق و یعقوب و اسباط نازل گردیده؛و آنچه به موسی و عیسی و(دیگر) پیامبران، از طرف پروردگارشان داده شده است ؛ما در میان هیچ یک از آنان فرقی نمی گذاریم؛و در برابر او تسلیم هستیم. (۸۴)و هر کس جز اسلام ( وتسلیم در برابر فرمان حق، )آیینی برای خود انتخاب کند، از پذیرفته نخواهد شد. و او در آخرت، از زیانکاران است(۸۵)
﴿و إذ أوحیتُ إلی الحوارین أن ءَامنوا بِی و برسولی قالُوا ءَامنّا و اشهد بأنّنَا مسلِمون﴾(المائده؛۱۱۱:۵).
«و زمانیکه را که به حواریون وحی فرستادیم که :(به من و فرستاده من، ایمان بیاورید. )آنها گفتند: «ایمان آوردیم، و گواه باش که ما مسلمانیم. »
درآیات فوق کلمه مسلمان به یاران ابراهیم و عیسی (ع) وبقیه پیامبران نسبت داده شده و کلمه أسلم که به معنای اسلام آورد (تسلیم شد) نیز در مورد آنها به کار رفته که البته چنین آیاتی به طور مکرر در قرآن یافت میشود.
در آیه زیر نیز خداوند تبارک و تعالی بهترین دین را از آن کسانی دانسته که سر تسلیم بر آستان قدسی حضرت حق فرود آورده اند و نیکوکار هستند و پیرو آیین خالص و پاک ابراهیم گردیده اند .
﴿من أحسنُ دینّاً ممّن أسلمَ وَجهه
ُ لله و هو محسِنٌ واتَّبعَ ملهَ ابراهیمَ خلیلاً﴾(النساء؛۱۲۵:۴)
«دین و آیین چه کسی بهتر است از آن کس که خود را تسلیم خدا کند، و نیکو کار باشد، و پیرو آیین خالص و پاک ابراهیم گردد؟ ! و خدا ابراهیم را به دوستی خود، انتخاب کرد».

۴-۰۶چیستی پلورالیسم

واژه «پلورال» به معنای جمع و کثرت، حکایت کننده از وجودهای متعدد ومتکثّر (وجود کثرتها ) و واژه« پلورالیسم » به معنای گرایش به کثرت (کثرت گرایی ) است. واژه ی «کثرت » که ریشه آن کثر بیشتر بودن، برتر بودن، کثرت، تعدد، فراوانی و وفور را در بر دارد(آذر تاش، قسم، ک )
این واژه ابتدا در ساحت سنتی کلیسا مطرح شد، به گونه ای که شخص دارای چند منصب گوناگون در کلیسا را« پلورالیست » می نامیدند(آکسفورد؛۹۷۱)
سپس این واژه در عرصه های اجتماعی، سیاسی، فرهنگی، اخلاقی معرفتی و دینی به کار گرفته شد. از همین روی، پلورالیسم به حسب ساحت های مختلف، تقسیم پذیر است(بیات ؛۱۴۲:۱۳۸۱)
نظریه ی پلورالیسم دینی که تفسیرهای گوناگونی دارد، علاوه بر پذیرش ادیان متکثّر و گوناگون، اعم از الهی و بشری، همه آنها را صادق و مطابق با واقع و موجب رستگاری اخروی می داند بنابراین کثرت گرایی در حقانیت و رستگاری، از مولّفه های اساسی پلورالیسم دینی به شمار می آید. از نگاه پلورالیسم، همه ادیان موجود حق و صادقند، آموزه های آنها با واقع مطابق است و پیروان آنها در جهان آخرت رستگارند.
تکثر گرایی دینی به این معناست که ادیان بزرگ جهان، تشکیل دهنده برداشت های متغییر و درک و دریافت ها واکنش های گوناگون از حقیقت الوهی اند . به این نظریه از طریق تقابل دادن آن با دو نظریه ی رقیب عمده، یعنی انحصار گرایی و شمول گرایی میتوان نگریست. (الیاده؛۱۳۷۵/۱/۳۰۱)
برخی راهی میانه بین انحصار گرایی و شمول گرایی را بر گزیده اند . و معتقدند شاید از مدعیات انحصار گرایانه بتوان دست کشید و پذیرفت که ادیان گوناگون حتی اگر پاسخ و واکنش هایی گوناگون به واقعیت الوهی باشند، همگی مایه رستگاری و رهایی یا کمال نفس پیروان خود می توانند شوند. جان هیک این دیدگاه را بر گزیده و آن را کثرت گرایی می خواند. (پترسون ؛۴۰۶:۱۳۸۸ )

۴-۷٫ پیشینه پلورالیسم دینی

اصطلاح پلورالیزم را اولین بار لوتسه، در سال ۱۸۴۱م. در کتاب خود مابعدالطبیعه وارد فلسفه کرد، با این همه اصطلاح مذکور در فلسفه دین به معنای تأیید حقانیت ادیان مختلف به کار رفته است. (قدران قراملکی ؛۱۱۹:۱۳۸۰)
برخی، یانیس مسکینوس، اسقف اعظم کلیسای ارتدکس را نخستین کسی می دانند که به پلورالیسم دینی
پرداخته و ایده دیالوگ را در اند اخته برخی نیز یوحنای دمشقی را که رساله ای در این باره نوشته نخستین مطرح کننده این بحث دانسته اند (سبحانی ؛۸:۱۳۸۱-۱۰)
شکل گیری پلورالیسم به صورت کنونیش را چنین می توان تبیین کرد که نهضت اصلاح دینی به رهبری مارتین لوتر و جان کالوین، موجی از تجدید نظر در جایگاه کلیسا ایجاد کرد که «رفورمیسم» نام گرفت و سر انجام با ظهور شلایر ماخر، به تدوین الهیات لیبرال انجامید. این تفکر، جوهر اصلی مسیحیت را تفسیری تازه کرد. در قرن نوزدهم، لیبرالیسم کلامی به رهبری شلایر ماخر به نام حد وسط سنت گرایی و نوخواهی و با نام «الهیات اعتدالی » مطرح گردید(باربور؛۸۶:۱۳۷۹-۱۳۱)
شلایرماخر، ضمن پذیرش پذیرش دانش علمی تکامل به جای الهیات طبیعی و وحیانی، تجربه دینی و عرفانی را پذیرا شد. او معتقد بود نباید برای عیسی شأن و منزلت او متناسب نباشد. (لین؛۳۷۹:۱۳۸۰-۳۸۰) خاستگاه پلورالیسم دینی به شلایر ماخر و الهیات لیبرال می رسد. پلورالیسم دینی در جهان مسیحیت، واکنشی به انحصارگرایی در صدق و نجات در کلام مسیحی بود. نظریه های دیگری نیز در باره ی شکل گیری پلورالیسم مطرح است. (خسرو پناه، ۵:۱۳۷۹-۲۲)
جان هیک پلورالیزم دینی را در مقابل نظریه های انحصار گرایی و شمول گرایی در افکند. پس برای شناخت بهتر پلورالیسم( تکثر گرایی)، باید این دو نظریه را نیز همزمان با آن شناخت:

۴-۷-۱٫ انحصار گرایی

انحصار گرایان معتقدند که رستگاری، رهایی، کمال، یا هر چیز دیگر که هدف نهایی دین تلقّی می شود، منحصراً در یک دین خاص وجود دارد یا از طریق یک دین خاص به دست می آید. ادیان دیگر نیز حامل حقایقی هستند، اما منحصرا ًیک دین حق وجود دارد ؛ دینی که تنها را رستگاری را پیش روی ما می نهد. به این ترتیب، پیروان سایر ادیان، حتی اگر دیندارانی اصیل و به لحاظ اخلاقی درستکار باشند، نمی توانند از طریق دین خود رستگار شوند. برای نجات دادن این افراد باید یگانه راه رستگاری را به ایشان نشان داد. دینداران به دلیل داشتن چنین اعتقادات انحصار گرایانه ای با غیرت و اشتیاق، دین خود را تبلیغ می کنند. به اعتقاد بسیاری از انحصار گرایان، رستگاری صرفاً در گرو لطف و عنایت الهی است. تلاش شخصی ما برای رستگارشدن و نجات یافتن، محکوم به شکست است، لذا لازمه ی رستگاری، آن است که پی ببریم نیروی رستگاری بخش الهی در کجا متجلی شده است. و هنگامی که فهمیدیم خداوند غایات منحصر به فرد خویش را واقعاً در کجا [ یعنی در کدام دین] متجلّی کرده است، حماقت آمیز است که برای رستگاری به جای دیگری روی آوریم. (پترسون؛۴۰۲:۱۳۸۸)

۴-۷-۲٫ شمول گرایی

شمول گرایی،حدّ فاصل و آمیزه ای ازدو روی کرد انحصارگرایی و کثرت گرایی است. کارل رانر(۱۹۰۴- ۱۹۸۴ میلادی) نماینده این تفکر، بر این باور بود که انسان ها تنها به دلیل وقوع واقعه ای رستگاری بخش خاص، می توانند رستگار شوند. مسیحیت نه تنها ما را با عیسی کلمه منحصر به فردخداوند آشنا ساخت، بلکه زمینه اجتماعی لازم برای حضور عیسی در میان انسان ها را نیز فراهم آورد. خداوند می خواهد همه انسان ها نجات یابند. عیسی برای تحقق این رستگاری فراگیر، کفّاره ای پرداخت وخداوند برکات فعل رستگاری بخش اورا شامل حال همه انسان ها حتی آن کسان نمود که از عیسی و مرگ او و سلطنت او هیچ نشنیده بودند. درنتیجه، خداوند امکان دگرگون شدن وآشتی کردن همه انسان ها، حتی آنان را که در درون مسیحیت تاریخی نزیسته اند، فراهم نمود. (همان:۴۱۴)

  مدیریت روابط بین اعضای زنجیره تأمین

نقش موجودی و مدیریت موجودی یا به طور کلی جریان مواد و همچنین اطلاعات و تکنولوژی اطلاعات مورد بحث و بررسی قرار گرفت. اما لازمه داشتن یک جریان مواد روان،منظم و مناسب و در خور توجه،بهره گیری از یک سیستم جریان اطلاعات دقیق و کامل،در زمان و مکان مناسب و همچنین برخورداری از روابط مناسب تعریف شده،هماهنگ و سازمان یافته و سایر اعضای زنجیره تأمین است.

بدون تردید هرگونه آسیبی به این مؤلفه مهم در زنجیره تأمین وارد گردد،قطعاً آثار آن بر روی دو مؤلفه دیگر(جریان مواد و جریان اطلاعات)نمایان خواهد شد.بنابراین برقرار نمودن رابطه ای مشخص و تعریف شده با سایر اعضای زنجیره تأمین بسیار مهم و ضروری است.

جهت دانلود متن کامل پایان نامه به سایت azarim.ir مراجعه نمایید.

در بسیاری از موارد سیستم های اطلاعاتی و تکنولوژی مورد نیاز برای فعالیت های مدیریت زنجیره تأمین به سهولت در دسترس بوده و می توانند در یک دوره زمانی نسبتاً کوتاه تکمیل و به کار گمارده شوند.اما بسیاری از شکست های آغازین در زنجیره تأمین انتقال ضعیف انتظارات،توقعات و رفتارهایی است که ما بین طرفین درگیر در زنجیره به وقوع می پیوندد.علاوه بر این،مهمترین فاکتور برای مدیریت موفق زنجیره تأمین ارتباط مطمئن میان شرکا در زنجیره تأمین است به گونه ای که شرکا اعتماد متقابل به قابلیت ها و عملیات یکدیگر داشته باشند.کوتاه سخن اینکه در توسعه هر زنجیره تأمین یکپارچه، توسعه اطمینان و اعتماد در میان شرکا و طرح قابلیت اطمینان برای آن ها از عناصر بحرانی و مهم برای نیل به موفقیت پایدار است(بیات،۱۳۸۷،ص۴۱).

۱-۱-۱-۲-  مدیریت استراتژیک زنجیره تأمین

در شرایط رقابتی بازار امروز یکی از مسایل بسیار مهم این است که شرکت باید استراتژی و سیاست گذاری کلان خود را که با توجه به ماهیت وجودی آنها،منابع در دسترس و محیط رقابتی مربوط به هر شرکت تعیین نمایند.

در تعیین استراتژی باید مقصود و منظور از هر کاری مشخص شده و سپس ماموریت اصلی سازمان به صورت نقشه عملی و با اعداد و ارقام تنظیم شود تا به عنوان طرح اصلی جهت کنترل عملیات اجرایی مورد استفاده قرار گیرد.سپس استراتژی های عملیاتی و اقدامات اجرایی صورت پذیرد.کنترل عملیات با توجه به استراتژی های اصلی کنترل می گردد. در زنجیره تأمین نیز باید استراتژی کلان هر شرکتی تعیین گردد. از این طریق مشخص می شود که شرکت در کجای زنجیره تأمین قرار دارد و چشم انداز و مأموریت آن چیست؟سپس یک برنامه راهبردی تعیین می شود که این برنامه شرکت را در دستیابی به اهداف کسب وکار کمک میکند.این برنامه راهبردی همان تعریف مأموریت شرکت در کسب وکار است(سلیمی،۱۳۸۹،ص۵۷).

در این برنامه کالا و خدماتی که شرکت ارائه می نماید تعیین شده و نیازمندی های مشتری مشخص می شود.در این طرح اصلی و برنامه راهبردی سطوح همکاری و هماهنگی با سایر اعضای زنجیره تأمین مشخص شده و بهبود مستمر عملیات سازمان لحاظ می گردد و ممکن است شامل برنامه تحقیق در مورد مشارکت با سایر اعضای زنجیره نیز بشود و یا این که روش های مختلف مورد نیاز برای رسیدن به اهداف را نیز در بر گیرد.تعیین استراتژی جامع برای هر کاری و برای تمام سازمان ها از کوچک و بزرگ لازم است.در زنجیره تأمین با توجه به گروهی بودن کارها و رقابت فشرده تر و همچنین برای جلوگیری از اختلال و احیاناً از قلم افتادگی برخی از وظایف که هر کدام از شرکا به عهده دارند،مشخص نمودن استراتژی جامع و حرکت در راستای آن از اهمیت دو چندان برخوردار است.استراتژی زنجیره تأمین تنها مدیریت حمل و نقل یا انبار نیست بلکه استراتژی همچنین شامل تولید،بازاریابی ،فروش و برنامه ریزی می شود.استراتژی زنجیره تأمین باید همگام با استراتژی های کسب و کار باشد .طراحی زنجیره تأمین نمی تواند در خلاً انجام شود و نیاز به تعیین کامل موقعیت شرکت با توجه به موجودی ها،تلفیقات و برنامه های رشد دارد.استراتژی به چند سطح طبقه بندی  می شود و در بالاترین سطح،استراتژی شرکتی قرار دارد که به چگونگی رقابت شرکت های موجود  در یک صنعت خاص می پردازد.پس از مشخص شدن استراتژی شرکتی،هر واحد کسب و کار استراتژیک طرح کسب وکار خود را برای تولیداتش تهیه می نماید.استراتژی واحد کسب و کار مشخص می کند که در درون مؤسسه،واحدهای کسب و کار آن چگونه رقابت کنند.ایجاد برنامه کسب و کار در واحد کسب و کار استراتژیک به عهده بالاترین مقام اجرایی است.در شرکت های  کوچک که فقط یک نوع کالا تولید می کنند،استراتژی شرکتی و واحد کسب و کار یکسان می باشد.سومین سطح استراتژی، استراتژی تولید و در واقع استراتژی عملیاتی یا وظیفه ای است. در این سطح تصمیمات مربوط به این که استراتژی های شرکتی و واحد کسب و کار چگونه به اجرا در آیند اتخاذ می شود.چگونگی اجرا و درجه موفقیت استراتژی ها در هر شرکت مبتنی بر این است که استراتژی در درون شرکت چقدر درست درک شده باشد.بسیار مهم است که تمامی کارکنان موسسه استراتژی شرکت و نقش خودشان را در اجرا و به نتیجه رساندن آن استراتژی به خوبی درک کرده باشند(بیات،۱۳۸۷،ص۴۲

[۱] -Supply Chain Strategic Management(SCSM)

[۲]-Corporate Strategy

[۳] -Strategic Business Unit(SBU)

تأثیر بازاریابی اینترنتی بر عملکرد آن لاین شرکت ها

گوشت و تولیدات گوشتی منابع غنی از پروتئین با کیفیت بالا بوده و اسیدهای آمینه موجود در آنها می تواند کمبودهای مربوط به خوراکی های محدود در یک منطقه را جبران نماید. آنها منبع آهن می باشند که به راحتی قابل جذب بوده و به جذب آهن از دیگر خوراکها کمک می کنند و منابعی غنی از برخی ویتامینها در گروه ب می باشند. با مصرف چنین مواد مغذی، مصرف گوشت می تواند کمبودهای معمول مواد مغذی را بر طرف نماید اما اثرات مخرب ناشی از مصرف بالای چربی حیوانی باعث شده است که مصرف گوشت قرمز رو به کاهش و مصرف گوشت های سفید نظیر گوشت مرغ روبه افزایش باشد. از طرف دیگر در چند سال اخیر بازار گوشت شتر مرغ به سرعت در حال گسترش و توسعه و در حال تبدیل شدن به جایگزینی مناسب برای سایر گوشت ها می باشد. گوشت شتر مرغ کم چرب و کم کلسترول با سرشتی گرم و دارای آهن است که در گروه گوشت های قرمز طبقه بندی می شود، این گوشت از ارزش خوراکی فراوانی برخوردار است و یکی از کم چرب ترین و سالم ترین نمونه های گوشت قرمز در دست رس می باشد به گونه ای که می توان گفت کالری، کلسترول و چربی گوشت شترمرغ از گوشت مرغ و بوقلمون هم کم تر است، اندازه اسید چرب امگا ۳، اسیدهای چرب غیراشباع آن (که ۳۰ درصد کل اسیدهای چرب را تشکیل می دهد) و نیز کم بودن سدیم آن، گوشت شترمرغ را برای بیماران قلبی عروقی، افراد با چربی خون بالا، افراد چاق و برای سالمندان بهینه کرده است. گوشت مرغ نیز یک منبع مهم پروتئین با کیفیت بالا، مواد معدنی و ویتامینها است که میزان اسیدهای چرب غیر اشباع آن ۲-۳ برابر بیشتر از گوشت قرمز می باشد. همچنین گوشت انواع مرغ دارای چربی نسبتا پایینی نسبت به سایر انواع گوشتها میباشد که اکثر این چربیها در پوست به صورت متراکم جمع شده است.

برای دانلود متن کامل پایان نامه به سایت tinoz.ir مراجعه کنید.

در اینجا به طور خلاصه به فرضیات، اهداف، بیان مسئله و تعریف واژه ­ها اشاره شده است.

۱-۲- پرسش اصلی تحقیق (مساله تحقیق):

آیا میزان ظرفیت نگهداری­آب گوشت مرغ و شترمرغ با هم فرق دارد؟

آیا در شرایط یکسان نگهداری میزان ماندگاری گوشت مرغ و شترمرغ با هم فرق دارد؟

۱-۲-۱- بیان مسأله اساسی تحقیق به طور کلی ( تشریح مسأله و معرفی آن و ….)

افزایش آگاهی مصرف کنندگان در سالهای اخیر نسبت به کیفیت تغذیه ای و اثرات سلامتی بخش بعضی مواد غذایی و همچنین اثر چربی در ایجاد بیماری های قلبی موجب شده است که تغییراتی در الگوی مصرف مواد غذایی بوجود آید به طوریکه مصرف گوشت دارای چربی زیاد کاهش در حالیکه مصرف گوشت کم چرب افزایش یافته است (جوکنا و همکاران، [۱]۲۰۱۲). بنابراین در این راستا مصرف مرغ و شترمرغ با توجه به ارزش تغذیه ای، ارزانی قیمت، چرخه پرورش سریع و هزینه پایین پرورش نسبت به دیگر دام ها روز به روز در حال افزایش است. گوشت حیوانات حاوی حدود ۷۵ درصد آب است و نیرویی که توسط آن آب به پروتئین های عضلانی متصل میشود، اهمیت زیادی جهت نگهداری و فرایند گوشت دارد و در این رابطه ظرفیت نگهدری آب از اهمیت بسزائی برخوردار می­باشد (تولدرا و همکاران، ۲۰۱۵[۲]). عواملی مثل حمل و نقل، انباردری، چرخ کردن، پختن، انجماد و رفع انجماد و خشک کردن می­توانند ظرفیت نگهدری آب در گوشت را تغییر دهند. بخش نسبتاً کوچکی از آب (۴ تا ۵ درصد کل آب) به شکل محکمی روی مولکول­ های پروتئینی جذب شده و آب هیدراته نامیده میشود که ساختاری شبیه یخ داشته و خصوصیات آن با آب آزاد متفاوت است. ۱۵ درصد آب در فضای خارج سلولی واقع شده و بقیه آب در تارهای عضلانی و ساکوپلاسم رتیکولوم قرار دارد. آب هیدراته به سختی توسط تغییرات ساختار و بار الکتریکی پروتئین های عضلانی تحت تاثیر قرار می­گیرد. بنابراین ایجاد تغییرات قابل توجه در ظرفیت نگهدری آب که با تغییرات بار الکتریکی پروتئین به دلیل تغییر در pH و در شرایطی مانند جمود نعشی، حرارت دهی و غیره به وجود می­آید نمی­تواند بخاطر تغییر در آب هیدراته باشد. از این رو تغییرات در ظرفیت نگهدری آب گوشت باید به ۹۵ درصد آب باقیمانده عضلانی که در فضای بین میوزین و اکتین است مربوط گردد (تولدرا و همکاران، ۲۰۱۵). عواملی مثل pH گوشت، نوع و سن دام، موقعیت تشریعی عضلات، وضعیت دام قبل از کشتار بر ظرفیت نگهدری آب موثر است. شایان ذکر است که ظرفیت نگهدری آب در افزایش تردی، طعم، دلپذیری و بهبود کیفیت و رنگ گوشت موثر است.

عمر ماندگاری گوشت تازه و فراورده های گوشتی ترکیبی از عوامل داخلی و خارجی است. عوامل خارجی شامل دمای نگهداری، رطوبت نسبی انبار، زمان نگهداری و عوامل داخلی شامل بار میکروبی اولیه، مواد مغذی، رطوبت نسبی، pH و غیره می­باشد (فینر [۳]۲۰۰۶). عوامل متعددی در آلودگی گوشت تاثیر دارد که شامل موارد زیر می باشند:

میزان آلودگی دستگاه گوارش و غدد لنفاوی دام،

میزان آلودگی محیط و وسایل و کارگران (گیل[۴] ۲۰۰۵).

سرعت پوست کنی و خارج کردن محتویات داخل شکم دام.

وضعیت بهداشتی درون کشتارگاه و کارخانه های فراوری گوشت (فینر ۲۰۰۶).

از لحاظ فساد میکروبی تعداد معدودی از گونه های سالمونلا می­توانند گوشت طیور را آلوده سازند اما همه آنها قادر به ایجاد بیماری در دستگاه گوارشی انسان بوده و بنابراین ضروری است که گونه های خطرناک کنترل و شوند (مید[۵] ۲۰۰۴). اگرچه شرایط فرایند در کشتارگاه میکروفلور غالب لاشه طیور را از میروارگانیسم های کروی و میله ای گرم مثبت به ارگانیسم های گرم منفی تغییر می­دهد اما شرایط میکروبی محصول نهایی تحت تاثیر بار میکروبی طیور زنده تعیین می­ شود (مید ۲۰۰۴).

عوامل موثر بر رشد میروارگانیسم های عامل فساد گوشت دما، رطوبت، پتانسیل اکسیداسیون احیاء، pH و غیره
می باشند. گوشت سالم هر حیوانی بسته به نوع حیوان دارای بوی مشخصی می باشد که معمولا بوی تعفن یا ترشیدگی یا ناخوشایند از آن به مشام نمی رسد بوی طبیعی گوشت نه تنها زننده نیست بلکه اشتها آور و محرک بزاق و شیره های معدی است. گوشتهای مانده به تدریج و به علت اکسیده شدن چربی محتوای آنها طعم بد و بوی تند و ناخوشایندی دارند. در گوشتهای کهنه، طعم زننده ای که همراه بوی نامطبوع احساس می­ شود اغلب بر اثر تولید مشتقات بنزول و خصوصا آلدئیدهای با وزن مولکولی کم می باشد. کیفیت گوشت معمولا توسط مصرف کننده با بهره گرفتن از خواص پنجگانه ارزیابی می گردد. آزمایشهای وابسته به حس لامسه توسط دست، انگشتان، زبان، حفره دهان و حلق انجام می­پذیرد. توسط ملامسه صاف بودن و یا زبر بودن نمونه مورد ازریابی قرار میگیرد. مجموعه نکاتی که پس از انجام کلیه آزمایشهای حسی مورد احساس فرد آزمایش کننده قرار می گیرد را به زبان انگلیسی فلاور می نامند.

pH: بهترین شرایط رشد میکروارگانیسم ها pH حدود ۷ یا ۵/۷-۶/۶ است، در صورتی که بعضی از آنها می توانند در pH پایین تر از ۴ رشد کنند. از نظر نگهداری کیفیت گوشت، مشاهده شده است که گوشت حیوانات در حال استراحت در مقایسه با حیواناتی که در حال خستگی ذبح می گردند زودتر فاسد می شوند که این به علت آخرین pH ایجاد شده منجر به کامل شدن جمود نعشی است. در مورد حیواناتی که قبل از ذبح در حال استراحت هستند حدود ۱% گلیکوژن تبدیل به اسید لاکتیک می شود. این تبدیل، بسته به نوع حیوان، pHرا از ۴/۷-۶/۵ کاهش می دهد. pHگوشت تازه پس از گذشت ۴۸ ساعت، ۵/۶-۸/۶ است (مور ۱۹۹۷). در نتیجه در اثر تبدیل گلیکوژن موجود در گوشت به اسید لاکتیک، pH کاهش یافته (۶/۵-۸/۵) و مانع رشد میکروارگانیسم ها می گردد. اگر گوشت در دمای سرد قرار نگیرد، پس از مدتی در اثر رشد میکروارگانیسم ها و ایجاد تجزیه خود بخودی در گوشت، pH آن دوباره افزایش می یابد. تجزیه خود بخودی گوشت عمدتا شامل اعمال پروتئولیتیکی آنزیم های گوشت و به میزان کمی هیدرولیز چربی آن است که خود به رشد میکروب ها کمک می کند. در ۴/۶= pH باید به فاسد بودن گوشت شک کرد و در ۸/۶ pH= نشانه های فساد در گوشت ظاهر می شود ( ۲۰۰۳ قیل ). تعداد کل میکروب در واحد حجم یا وزن موضوع مهم و تعیین کننده است. مواد خوارکی مختلف بطور طبیعی همیشه با تعدادی از میکروب ها همراهند. در واقع می توان گفت که در وضعیت موجود و به صورت خام و ابتدایی، اساسا هیچ فراورده ای با منشا دامی مانند گوشت، شیر، تخم مرغ وغیره نمی تواند بدون باکتری باشد.

هر چه قدر ماندگاری گوشت از لحاظ کیفیت و فساد میکروبی بیشتر باشد مسلماً خواهان بیشتری خواهد داشت بنابراین به دنبال مقایسه ماندگاری و ظرفیت نگهدری آب در مرغ و شترمرغ هستیم تا ببینیم از این لحاظ کدام بهتر است.

۱-۲-۲: فرضیه‏های تحقیق (هر فرضیه به صورت یک جمله خبری نوشته شود):

میزان ظرفیت نگهداری ­آب عضلات در گونه های مختلف جانوری متفاوت از همدیگر است.

میزان ماندگاری گوشت در شرایط یکسان نگهداری در دام ها و پرندگان مختلف از همدیگر متفاوت می باشد.

۱-۲-۳- اهداف مشخص تحقیق (شامل اهداف علمی، کاربردی، آرمانی و ضرورت های خاص انجام تحقیق):

با توجه به اینکه هرچه میزان آبداری گوشت بیشتر باشد، میزان تردی گوشت نیز بیشتر میشود و هرچه گوشت تردتر باشد لذیذتر ،خوشمزه تر و جویدن و بلع آن راحت تر خواهد بود. لذا یکی از اهداف این تحقیق مقایسه دو نوع گوشت در دو گونه مختلف جانوری از لحاظ میزان ظرفیت نگهداری­آب ، میزان تردی و لذیذی می باشد. دوم اینکه هرچه میزان مانگاری گوشتی بالاتر باشد به معنی پایین بودن فلور میکروبی آن گوشت می باشد، و هرچه فلور میکروبی پایین تر باشد آن گوشت از سطح سلامتی و بهداشتی بالاتری برخوردار می باشد.

۱-۳- تعاریف و واژه ­ها:

در این قسمت به توضیح مختصر برخی از واژه ­ها پرداخته شده که بدین شرح می­باشد:

ظرفیت نگهداری آب: ظرفیت نگهداری آب(WBC) یکی از ویژگی های شیمیایی گوشت بوده و عبارت است از قدرت نگهداری آب در گوشت و همچنین آب افزوده شده به آن، زمانی که گوشت تحت فشارهای مختلف نظیر خردکردن، حرارت دادن یا فشارهای مکانیکی وارده بر گوشت (پرس کردن) قرار می گیرد.

فلور میکروبی: اصطلاح فلور میکروبی به گروهی از میکروارگانیسم ها گفته می شود که به طور طبیعی در یک قسمت و یا روی یک محیط خاص ساکن هستند.

آب هیدراته: آب هیدراته مقدار آبی است که به صورت ترکیب شیمیایی و پیوند با پروتئین های گوشت می باشدو مقدار آن بسیار کم و در حدود ۴-۵ درصد است.

فصل دوم :

مروری برپژوهش­های پیشین

۲-۱- مصرف گوشت

گوشت عبارت است از مجموعه اى از بافت هاى عضلانى، چربى، پیوندى و استخوانى که از لاشه حیوانات یا دام هاى گوشتى به دست می آید. این تعریف معمولاً اندام هاى خوراکى دام (مانند کبد، کلیه ها، قلب و زبان) را شامل می گردد. گوشت نه تنها یکی از قدیمی ترین غذاها برای انسان می باشد ، بلکه از نظر ارزش بیولوژیکی بسیار پر ارزش می باشد. این حقیقت به میزان بالای پروتئین آن بر می گردد. به علاوه ، قسمتی از نیازهای انسان به ویتامین ها و آهن نیز توسط مصرف گوشت پوشش داده می شود. بنابراین گوشت هم از لحاظ اهمیت آن در ذائقه و هم از نظر کارآیی آن در رفع نیاز انسانها مورد توجه قرار می گیرد (ویلیامس، ۲۰۰۷[۶]).

به طورکلّى اشخاص سالم باید مقدارى گوشت در برنامه غذاى روزانه خود بگنجانند اما همان مقدار که براى بدن لازم است، افراط در خوردن گوشت مضر است. مصرف پروتئین در جامعه جهانى حدود ۱۰۰ گرم در روز می باشد که حدود ۷۰درصد آن را پروتئین گیاهى و ۳۰ درصد پروتئین حیوانى تشکیل داده است. اگر موادغذایى داراى منشأ گیاهى، به اندازه کافى مصرف شود ممکن است از لحاظ انرژى احتیاجات بدن را تأمین نماید ولى موادغذایى با منشأ حیوانى از ارزش بیش ترى برخوردار هستند که این ارزش و برترى مربوط به نوع پروتئین و اسیدهاى آمینه ضرورى موجود در آن می باشد. هم چنین ضریب هضم پروتئینهاى حیوانى خیلى بیشتر از ضریب هضم پروتئین گیاهى است به طوریکه ضریب هضم پروتئین گیاهی نسبتا پائین و در حدود ۸۰-۹۰ درصد می باشد در حالیکه در پروتئین های حیوانی بالاتر و در حدود ۹۵ درصد می باشد و حتی در گوشت پخته شده می تواند به ۱۰۰ درصد نیز برسد. بنابراین در مقایسه با پروتئین هاى گیاهى مثل پروتئین ذرت یا گندم، مقدار کم ترى از پروتئین حیوانى می تواند براى رشد و نمو بدن مورد استفاده قرارگیرد. با توجه به اهمیت پروتئین حیوانى، ضرورت افزایش تولید آن باید مورد توجه قرار گرفت و از کلیه امکانات موجود براى بهبود کمى و کیفى آن بهره بردارى شود (هافمن و مایکل، ۲۰۰۴؛ [۷]؛ گراسگروبر، ۲۰۱۳[۸]).

۲-۲-عوامل موثر بر ظرفیت نگهداری آب [۹] (W.B.C)

ظرفیت نگهداری آب که به اختصار WBC  نیز نامیده می شود یکی از خواص شیمیایی گوشت بوده و تحت تاثیر عوامل زیادی قرار میگیرد که در زیر به اختصار مورد بحث قرار میگیرند:

pH: یکی از مهمترین عوامل در بالا بردن و یا پائین آوردن ظرفیت نگهدای آب عضلات مقدار pH می باشد. تحقیقات نشان داده است که در pH بین ۳ تا ۷ ظرفیت نگهداری آب تغییر پذیر بوده و میزان آن در pH=5 یعنی نقطه ایزوالکتریک اکتومیوزین به کمترین مقدار خود رسیده و در pH= 7 به بالاترین مقدار میرسد. نتایج تحقیقات به طورکل نشان داده است که بلافاصله بعد از کشتار تا آغاز جمود نعشی، گوشت دارایpH حدود ۷ بوده و دارای بالاترین ظرفیت نگهداری و جذب آب می باشد. در طول جمود نعشی ظرفیت نگهداری آب عضلات (همراه با کاهش pH ) کاهش می یابد و پس از ۴۸ ـ۲۴ ساعت به پایین ترین میزان خود خواهد رسید (۴/۵ تا ۸/۵). سپس طی گذراندن مراحل تردی و رسیدن، ظرفیت نگهداری آب عضله به مرور بالا می رود ولی هیچ گاه به میزان اولیه یعنی زمان قبل از شروع صلابت نعشی نخواهد رسید.

املاح: نمک هایی مانند نمک طعام؛ فسفات؛ سیترات؛ تارتارات و لاکتات روی ظرفیت نگهداری آب تاثیر بسزایی دارند. دلایل این تاثیرات پیچیده می باشند زیرا فعل و انفعالات فیزیکو-شیمیایی بسیر زیادی انجام گرفته که در هرکدام فاکتورها و عوامل مختلفی دخالت خواند داشت. آنچه مسلم است این است که عامل اصلی یون های این نمک هاست که جابجا شده و سبب باز شدن ساختار ملکولی پروتئین و بالا بردن ظرفیت نگهداری آب می شود. در بین نمک های حاصل از اسیدهای ضعیف پلی فسفات ها در بالا بردن ظرفیت نگهداری آب دارای تاثیر بیشتری می باشند که علت آن هنوز مشخص نیست اما برخی محققین متقدند که آنیون فسفات ها و پلی فسفات ها دارای بار منفی بیشتری نسبت به آنیون سایر املاح هستند.

میکروارگانیسم ها: میکروارگانیسم ها نیز در طی دوره تردی شروع به رشد و افزایش می کنند و فلور میکروبی گوشت سرد را به وجود می آورند. اکثر میکروب ها به ویژه آکروموباکترپزودوموناس پروتئولیتیک بوده و به سبب تغییراتی که آنزیم آنها روی پروتئین های گوشت می گذارند و ایجاد آمین، آمونیاک و سایر مواد قلیایی می کنند، موجب بالا رفتن pH و افزایش WBC می شود.

نوع دام: بررسی تاثیر نوع دام روی میزان ظرفیت نگهداری آب حتی در حیواناتی که جزء یک تیره هم می باشند بسیار متفاوت و مستلزم تحقیقات وسیعی می باشد. به طور کلی می گوشت گوسفند دارای بالاترین میزان ظرفیت نگهداری آب بوده و پس از آن به ترتیب گوشت خوک و گاو قرار دارد.

موقعیت تشریحی عضلات: در سیستم عضلانی بدن یک حیوان ظرفیت نگهداری آب ماهیچه ها بسته به میزان کار و فعالیت آنها متفاوات می باشد برای مثال WBC در عضلات سینه مرغ بیشتر از عضلات ران است.

سن و جنس: اختلاف بین جنس چندان زیاد نیست. اما سن دام موثر بوده و نتایج نشان داده است که WBC درگوشت حاصل از کشتار دام های جوان به مراتب بیشتر از گوشت دام های مسن می باشد.

وضعیت دام قبل از کشتار: کلیه عواملی که باعث خستگی، گرسنگی، استرس و نهایتاً پایین آمدن مقدار ذخیره گلیکوژنی می شوند و در نتیجه درتغییرات پس از کشتار سبب بالا رفتن میزان pH  می گردند، در بالا رفتن WBC موثرند.

ترکیبات گوشت: میزان درصد آب گوشت هیچ گونه ارتباطی با ظرفیت نگهداری آب ندارد و اثری روی آن نمی گذارد. بین درصد آب و پروتئین گوشت ارتباط بسیار نزدیکی وجود دارد ولی میان درصد پروتئین گوشت و آبدار بودن آن و WBC هیچ گونه ارتباطی وجودندارد. چگونگی پروتئین های گوشت از نظر پروتئولیزو وضعیت فیزیکوشیمیایی و ساختار ملکولی است که روی ظرفیت نگهداری آب تاثیر میگذارد (آبدار بودن گوشت با WBCمتفاوت است ولی WBC روی آبدار بودن تاثیر دارد). بین انواع چربی های گوشت فقط چربی داخل سلولی بر میزان ظرفیت نگهداری آب تاثیر می گذارد. چربی داخل سلولی سبب تغییراتی در ساختار مولکولی پروتئین ها در جهت باز شدن آن از یکدیگر شده و این عمل سبب جذب «آب آزاد متحرک»  بیشتر می گردد. ظرفیت نگهداری آب در گوشت چرخ شده ای که به آن مقدار کمی چربی افزوده شده بالا می رود. بین بافت پیوندی، کلاژن در ارتباط با افزایش WBC اثر بیشتری دارد به خصوص هنگامی که گوشت حرارت دیده یا پخته شود. در این  صورت با تبدیل کلاژن به ژلاتین این امر به مراتب بیشتر خواهد شد (رکنی؛ ۱۳۸۲).

۲-۳-گوشت مرغ

گوشت مرغ، ارزانترین نوع گوشت در اکثر کشور هاست و به همین دلیل در سبد غذایی اغلب خانواده ها وجود دارد. افرادی که به سلامتی خود اهمیت می دهند و تمایل به مصرف گوشت کم چربی با کلسترول پایین دارند، به مصرف گوشت طیور روی می آوردند. امتیاز بی نظیر دیگر این فرآورده ی گوشتی آنست که مصرف آن تضادی با عقاید مذهبی یا فرهنگی هیچ ملیتی ندارد و می تواند به عنوان غذای اصلی در اکثر رستوران ها مورد مصرف قرار گیرد (لیسون و سامرس، ۲۰۰۵[۱۰]). با افزایش تقاضا برای مصرف گوشت مرغ، توجه به کیفیت و ترکیب شیمیایی لاشه گوشت اهمیت بیشتری پیدا کرده است ترکیب و کیفیت فرآورده های گوشتی را می توان بطور مستقیم از روی وضعیت ظاهری آن و یا بطور غیر مستقیم با کمک بررسی های شیمیایی تعیین کرد. مهمترین شاخص های مورد ارزیابی در تعیین کیفیت خوراکی و بازاریابی گوشت طیور عبارتند از رنگ، بو، طعم، آبداری (ظرفیت نگهداری آب(، تردی، آلودگی های میکروبی، بقایای داروها و مواد شیمیایی و میزان چربی در گوشت (گروم[۱۱]، ۱۹۹۰).

در کشور ایران نیز با توجه به کمبود مراتع و علفزارهای مناسب و کافی جهت چرای نشخوارکنندگان و در نهایت کمبود تولید گوشت قرمز از یک طرف و از طرف دیگر با توجه به مناسب بودن گوشت طیور از نظر بالانس اسیدهای آمینه و میزان پایین چربیهای اشباع شده و کلسترول و همچنین پایین بودن قیمت آن در مقایسه با گوشت گوسفند و گاو ، گوشت طیور از جایگاه ویژه ای برخوردار است. گوشت مرغ از نظر تغذیه انسانی منبع مناسب و خوبی از لحاظ آهن، فسفر، سدیم و پروتئین محسوب می شود. این گوشت از نظر ترکیب پروتئین و تعادل اسید آمینه های ضروری نسبت به گوشت های دیگر کمبودی ندارد با این فرق که میزان کلسترول گوشت مرغ کم بوده و بافت های رابط موجود در آن کم می باشد و همین امر سبب بالا رفتن ارزش غذایی آن گشته و از نظر هضم بر گوشت سایر دام ها ترجیح داده می شود (گیلان پور و همکاران؛ ۱۳۹۱؛ علی زهری؛ ۱۳۹۱). در جدول ۱ ارزش غذایی گوشت مرغ در مقایسه با گوشت گاو و گوشت خوک نشان داده شده است که بیانگر ارزش غذایی این محصول می باشد.

جدول ۱- مقایسه ترکیب تغذیه ایی گوشت مرغ با گوشت گاو و خوک (نیستور و همکاران[۱۲]، ۲۰۱۳)

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ترکیب شیمیایی	گوشت مرغ	گوشت گاو	گوشت خوک
آب (g/100g)	۱/۶۸	۲/۵۳	۷/۴۳
پروتئین (g/100g)	۱/۲۰	۳/۲۶	۳/۲۷
چربی (g/100g)	۸/۱۰	۶/۱۹	۲/۲۸
خاکستر (g/100g)	۱	۹/۰	۸/۰
کلسیم (mg/100g)	۱/۱۲	۹/۱۰	۳/۹
فسفر (mg/100g)	۲۵۲	۱۷۹	۴/۱۷۶
سدیم (mg/100g)	۴/۷۱	۶۳	۳/۶۷
کلسترول (mg/100g)	۳/۶۸	۵/۱۱۴	۴/۱۰۸

یکی دیگر از مزیت های گوشت مرغ بر سایر گوشت ها، کم بودن افت بعد از کشتار می باشد. به گونه ای که افت گوشت گوسفند و گاو ۵۰% و گوشت مرغ ۳۰ الی ۲۸ % وزن بدن می باشد. از لحاظ بهداشتی نیز هیچ بیماری خطرناکی از گوشت مرغ به انسان سرایت نمی کند و تنها بیماری که پیش از این قابل انتقال به انسان بود بیماری سالمونلازیس بود که معمولا گوشت در مرحله آماده سازی آلوده می شد که خوشبختانه با غیر مرسوم شدن کشتارگاه های سنتی و بالا رفتن سطح اطلاعات علمی مصرف کنندگان و ایجاد شدن کشتارگاه های صنعتی که کاملاً تحت نظارت مسئولین بهداشت می باشند در این نوع کشتارگاهها هیچگونه خطری از نظر بیماری وجود ندارد. در صورتی که گوشت های دیگر بیماری های نظیر شاربن، سل و انگل هایی چون تیناسولیوم قابل سرایت به انسان می باشد (گیلان پور و همکاران؛ ۱۳۹۱؛ علی زهری؛ ۱۳۹۱).

شاخص های تعیین کننده کیفیت گوشت

کیفیت گوشت طیور را می توان با شاخص هایی مانند رنگ، طعم، بافت و تردی گوشت و ظرفیت نگهداری آب در گوشت سنجید.

رنگ گوشت

رنگ گوشت خام و همچنین پخته شده ی طیور برای مصرف کنندگان اهمیت دارد زیرا رنگ گوشت می تواند نشان دهنده ی تازه یا کهنه بودن آن باشد. یکی از ویژگی های منحصر به فرد گوشت طیور آن است که می تواند به همراه پوست عرضه شود. بنابراین رنگ پوست نیز برای مصرف کنندگان مهم است بطوری که در برخی کشورها رنگ زرد پوست و در برخی دیگر رنگ سفید پوست ارجحیت دارد. در حالت خام گوشت سینه ی طیور به رنگ صورتی کمرنگ دیده می شود، در حالی که گوشت ران و ساق پا پررنگ تر بنظر می رسد (گروم، ۱۹۹۰). رنگ گوشت طیور بستگی به وجود و مقدار رنگدانه های میوگلوبین و هموگلوبین در ماهیچه ها دارد. خون گیری کامل در کشتار گاه می تواند گوشت را کمرنگ تر کند. از سوی دیگر کمرنگ بودن گوشت به ویژگی های شیمیایی رنگدانه ها و چگونگی انعکاس نور از آن ارتباط پیدا می کند. تغییرات رنگ گوشت می تواند در قسمت های داخلی ماهیچه اتفاق افتد که ناشی از کبودی یا پارگی دیواره ی رگ های خونی موجود در بافت های داخلی است. تنش های مختلف محیطی نیز می توانند موجب بروز تغییر رنگ در ماهیچه گوشت سینه مرغ و بوقلمون شوند. در صنعت پرورش طیور گوشتی همواره سعی شده است که عارضه کبود شدگی گوشت به حداقل برسد. شاخص هایی مانند رنگ محل کبودی و مقدار و شکل لکه های کبود می توانند در تعیین زمان کبود شدگی و دلایل آن کمک کنند و به این ترتیب مشخص می شود که آیا عارضه کبود شدگی در هنگام گرفتن جوجه ها، یا انتقال و یا در طول فرآوری لاشه رخ داده است (انس[۱۳]، ۲۰۰۰).

طعم گوشت

طعم گوشت طیور یکی از فاکتور های مهم در مطلوبیت آن برای مصرف کنندگان است. در گوشت پخته شده، طعم گوشت تحت تأثیر اثر متقابل قند ها و اسیدهای آمینه، اکسیداسیون چربی ها و تغییرات تیامین قرار دارد. در مراحل کشتار و فرآوری گوشت طیور فاکتور های کمی بر طعم آن تأثیر می گذارند. بنابراین بکار گیری روش های خاص در مراحل کشتار و فرآوری گوشت برای بهبود طعم گوشت مشکل به نظر می رسد. سن پرنده در هنگام کشتار تاثیر زیادی بر طعم گوشت آن دارد. علاوه بر آن جنسیت، ترکیب جیره غذایی، شرایط محیطی، دمای سردخانه، شرایط بسته بندی و ذخیره ی لاشه نیز می توانند بر طعم گوشت تأثیر داشته باشد (جولی[۱۴]، ۲۰۰۷).

بافت و تردی گوشت

تردی گوشت به شدت و مقدار تغییرات فیزیکی و شیمیایی حین کشتار بستگی دارد. با کشتار پرنده جریان خون در بدن قطع می شود و در نتیجه مواد مغذی و اکسیژن به بافت های ماهیچه ای نمی رسد. در غیاب اکسیژن و مواد مغذی، ماهیچه ها از انرژی تخلیه می شوند و به حالت منقبض در می آیند که به عنوان جمود نعشی شناخته می شود. در هنگام پختن، ماهیچه ها نرم شده و به حالت تردی لازم می رسند. مشخص شده است هر عاملی که باعث جمود نعشی و بدنبال آن نرم شدن گوشت شود، به ترد شدن آن کمک می کند. به عنوان مثال در پرندگانی که قبل از کشتار و یا در طول کشتار فعالیت و مقاومت زیادی دارند، ماهیچه های بدن سریع تر انرژی خود را از دست می دهند و جمود نعشی سریعتر اتفاق می افتد و بنابراین بافت ماهیچه ای آنها سفت تر می شود. تنش های محیطی قبل از کشتار مانند درجه حرارت بالا یا پایین نیز تغییرات مشابهی ایجاد می کند. مدت زمان کشتار، بالا بودن درجه حرارت دیگ های بخار و چگونگی عملکرد ماشین های برش دهنده لاشه نیز بر روی تردی گوشت تأثیر می گذارند (جولی، ۲۰۰۷). بلافاصله بعد از کشتار، هنوز مقدار انرژی در درون ماهیچه ها وجود دارد بنابراین چنانچه ماهیچه ها بسرعت از لاشه جدا شوند منقبض و سفت می گردند. به منظور جلوگیری از این حالت، فرآوری و جداکردن استخوان ها ی گوشت نباید زودتر از ۶ تا ۲۴ ساعت بعد از کشتار انجام شود. در حال حاضر استفاده از دستگاه های تولید شوک الکتریکی در کشتارگاه ها توانسته است زمان انتظار قبل از فرآوری لاشه در کشتارگاه ها را کمتر نمایند. زیرا مشخص شده است که شوک الکتریکی اعمال شده همانند یک پالس عصبی بر روی لاشه طیور عمل می کند و سرعت تخلیه ی انرژی از ماهیچه های بدن را افزایش می دهد (کاریک و همکاران[۱۵]، ۲۰۰۱).

ظرفیت نگهداری آب در گوشت

همانطور که در بالا توضیح داده شد میزان آبداری یا ظرفیت نگهداری آب در گوشت از نظر کیفیت ظاهری و طعم آن اهمیت دارد. کاهش ظرفیت نگهداری آب در گوشت تازه به صورت تیرگی و تراوش آب، در گوشت منجمد به صورت چکیدن آب و در گوشت پخته شده به صورت جمع شدن و سفت شدن و تیرگی رنگ گوشت ظاهر می شود. رابطه ی بسیار نزدیکی بین تردی و آبداری گوشت وجود دارد. گوشت طیور بلافاصله پس از کشتار و قبل از انجماد آبدار و دارای ظرفیت بالای نگهداری آب می باشد، اما با آغاز گلیکولیز پس از کشتار و کاهش pH گوشت، ظرفیت نگهداری آب به سرعت کاهش می یابد و در حدود ۲۴ تا ۴۸ ساعت پس از کشتار به حداقل ممکن می رسد. با ادامه ی نگهداری گوشت که برای ایجاد تردی و بالا بردن کیفیت خوراکی آن صورت می گیرد، ظرفیت نگهداری آب ماهیچه ها دوباره افزایش می یابد. در حالت اخیر افزایش ظرفیت نگهداری آب رابطه مستقیمی با تغییرات pH ندارد و علت اصلی آن تغییراتی است که در رابطه ی یون- پروتئین بوجود می آید. ظرفیت نگهداری آب با pH ماهیچه رابطه مهمی دارد و pH ماهیچه، بالاتر از نقطه pH ایزوالکتریک پروتئین انقباضی است، بنابراین پروتئین هایی که وظایف بیشتری دارند اتلاف پخت کمتری نیز دارند. متابولیسم قبل از کشتار می تواند عملکرد پروتئین های مسئول ظرفیت نگهداری آب گوشت را تحت تأثیر قرار دهد (انس و سامس، ۲۰۰۰؛ زایا[۱۶]، ۱۹۹۷).

حدود ۸۸ تا ۹۵ درصد آب موجود در ماهیچه ها در داخل سلول های ماهیچه ای و در فضای بین رشته های اکتین و میوزین جای دارد و تنها ۵ تا ۱۲ درصد آب بین رشته های فیبری ماهیچه قرار دارد. عواملی همچون طول ساکرومر، قدرت یونی،pH، فشار اسمزی و توسعه جمود نعشی بر روی ظرفیت نگهداری آب در ماهیچه ها تاثیر دارند. تولید اسید لاکتیک و کاهش pH پس از مرگ موجب تغییر نرخ برگشت پروتئین ها و کاهش قابلیت حل آنها شده و گروه های شیمیایی فعال برای اتصال با آب را کاهش می دهد، زیرا pH بافت به نقطه ایزوالکتریک پروتئین ماهیچه می رسد. در این نقطه بارهای منفی و مثبت گروه های واکنش دهنده پروتئین ها یکسان است که همدیگر را جذب نموده و مقدار گروه های آزاد برای اتصال با گروه های باردار آب را کاهش می دهند. عامل دیگر مؤثر روی ظرفیت نگهداری آب، فقدان فضای بین پروتئین های میوفیبریلی است که در نتیجه تجمع اکتین و میوزین بوجود می آید. این تجمع در جریان تخلیه منابع انرژی ماهیچه ها رخ می دهد. در هنگام جمود نعشی کاتیون های دو ظرفیتی کلسیم و منیزیم در سارکوپلاسم با گروه های واکنش دهنده پروتئین ها اتصال یافته و با کاهش دافعه ی الکترواستاتیک بین گروه های با بار منفی آن ها را از هم جدا نگه می دارند. بنابراین زنجیره های پروتئینی مجاور به هم نزدیک تر شده وآب داخل سلولی را کم و تراوش آب به فضای خارج سلولی را افزایش می دهد (گروم، ۱۹۹۰).

تنش های قبل از کشتار طیور

تنش های وارد شده به طیور نه تنها ذخیره ی چربی و بازده گوشت بدون چربی را تحت تأثیر قرار می دهد بلکه بر روی عوامل فیزیکوشیمیایی موثر در تبدیل ماهیچه به گوشت قابل مصرف نیز اثر دارد. عوامل تنش زا که باعث بروز پاسخ های فیزیولوژیکی می شوند را به دو دسته تقسیم می کنند:

عوامل تنش زای کوتاه مدت (صدای بلند، محیط ناشناخته، حمل و نقل، جنگ و ستیز و تحریک الکتریکی)

عوامل تنش زای بلند مدت (بیماری ها، از دست دادن آب بدن، تغذیه ی نامطلوب و تنش های گرمایی و سرمایی).

نقش تنش و تأثیر آن بر کیفیت گوشت در گونه های مختلف حیوانی متفاوت است. بطور مثال در نشخوار کنندگان کیفیت گوشت بیشتر تحت تأثیر تنش های بلند مدت قرار می گیرد، در حالی که در طیور کیفیت گوشت بیشتر تحت تأثیر تنش های کوتاه مدت است (کنان و همکاران[۱۷]، ۱۹۹۷).

تحریک الکتریکی

بی حسی الکتریکی یکی از اعمال قبل از کشتار است که اثر زیادی بر متابولیسم ماهیچه ها و کیفیت گوشت دارد (سامس[۱۸]، ۱۹۹۹). نتایج بیشتر تحقیقات تاکید بر فعالیت کم طیور در مراحل قبل از کشتار دارد. این قانون برای تمامی حیوانات اهلی به ویژه حیوانات حلال گوشت صادق است و هدف آن کاهش درد حیوان تا زمان خروج کامل خون از بدن است.

سه تئوری در مورد تاثیر تحریک الکتریکی بر تردی گوشت ارائه شده است:

تحریک الکتریکی موجب تسریع در تخلیه ATP شده و در نتیجه باعث جلوگیری از جمود نعشی در اثر سرما می شود،

تحریک الکتریکی مدت زمان کاهش pH پس از مرگ را در حالی که درجه حرارت ماهیچه هنوز بالاست جلو می اندازد و این کار ممکن است سبب زیاد شدن فعالیت پروتئاز آندوژنوس که مسئول تردی در مراحل آماده سازی گوشت شود

تحریک الکتریکی با تجزیه ی فیزیکی فیبر های ماهیچه ای سبب ترد شدن گوشت می شود (سامس، ۱۹۹۹).

دو روش برای تحریک الکتریکی در کشتارگاه وجود دارد: روش تحریک الکتریکی با بهره گرفتن از آمپرپائین (صفر تا ۲۰۰ میلی آمپر) که موجب انقباض و افزایش پیشرفت جمود نعشی می شود و روش تحریک الکتریکی با بهره گرفتن از آمپر بالا (۳۵۰ تا ۵۰۰ میلی آمپر)که موجب انقباض های اجباری می شود و کاهش ATP تسریع می شود. مقایسه ی این دو روش نشان داده است که استفاده از آمپر بالا برای تحریک الکتریکی در کاهش مدت زمان عمل آوری تأثیر گذارتر از آمپر پائین است. دلیل مثبت دیگر استفاده از آمپر بالا برای تحریک الکتریکی این است که در خط کشتار تنها به ۱۵ ثانیه زمان نیاز است در حالی که سیستم آمپر پائین از ۱ تا ۱۵ دقیقه زمان لازم دارد (سامس، ۱۹۹۹)

اثرات بی حسی الکتریکی بر کیفیت گوشت و صدمات لاشه به شرایط تحریک الکتریکی بستگی دارد. بی حسی با ولتاژ بالا (۱۵۰ ولت و ۱۲۵ میلی آمپر به ازای هر پرنده) سبب صدمات زیاد به لاشه شده و در مقابل استفاده از ولتاژ پائین (۶۰-۵۰ ولت و ۴۵-۱۰ میلی آمپر به ازای هر پرنده) جمود نعشی را آهسته تر می کند. به علاوه ولتاژ پائین سبب حداقل شدن زمان خونریزی و وضعیت هموراژیکی در ماهیچه می شود. برخی معتقدند که استفاده از شوک با ولتاژ بالا از دیدگاه انسانی مناسب تر بوده و باعث لرزش قلب، ایست قلبی و مرگ سریع می شود. فاکتور های دیگری نظیر مدت بی حسی، نوع موج، فرکانس و یکنواختی پرنده بر صدمات لاشه موثر هستند. روش های دیگری نیز برای کشتار ارائه شده اند از جمله: ضربه ی شدید، شوک با میکروویو، پیچش گردنی و کشتار با گاز (سامس، ۱۹۹۹).

۲-۴- گوشت شتر مرغ

یکی از راهکارهای مناسب برای حل مشکل گرم شدن زمین و کمبود منابع غذایی، توجه به منابع غذایی حاشیه ای بخصوص منابع موجود در مناطق خشک و نیمه خشک و زمینه سازی برای توسعه و بهره برداری بهینه از این منابع می باشد (زاهدی و همکاران، ۱۳۹۳).

شترمرغ[۱۹] برگترین پرنده روی زمین است که متعلق به خانواده رتایت ها[۲۰] به معنای سینه پهنان می باشد و در بیشتر کشورهای جهان جهت تولید گوشت پرورش می یابد. دو گونه اصلی دیگر این خانواده که بطور معمول مورد پرورش و رشد قرار میگیرند عبارتند از امو[۲۱] و رئا[۲۲]. این پرندگان در اوایل به منظور تولید چرم مورد پرورش قرار میگرفتند اما امروزه پرورش آنها بیشتر به منظور تولید گوشت و روغن سوق پیدا نموده است. گوشت شترمرغ دارای مزیت های بسیار زیادی نسبت به گوشت دام های دیگر می باشد به طوریکه به عنوان گوشت قرمز برتر و گوشت هزاره جدید معرفی شده است (ابراهیم زاده و همکاران؛ ۱۳۸۷). خصوصیات حسی گوشت شترمرغ نظیر بافت؛ آبداری و طعم بسیار شبیه به گوشت گاو می باشد و به همین دلیل مورد علاقه مصرف کنندگان قرار گرفته است (بالوگ و همکاران[۲۳]، ۲۰۰۷؛ فرناندز[۲۴] و همکاران، ۲۰۰۶). گوشت شترمرغ بالاترین قابلیت هضم را در میان گوشت های قرمز دارد و به این دلیل برای بیماران گوارشی و دارای مشکلات سوء هاضمه مناسب است (هافمن و همکاران، ۲۰۰۱). پرورش شتر مرغ در کشور ایران از دو دهه گذشته با واردان تعدادی جوجه شتر مرغ از کشورهای آفریقیای جنوبی و ایتالیا آغاز گردید و علیرغم اینکه تحقیقات و پژوهش های لازم برای شناخت شرایط زیست محیطی، تغذیه، کنترل بیماری ها و اصطلاح نژاد در کشور صورت نگرفته بود ایجاد واحدهای تولیدی شتر مرغ عمدتا با مشارکت بخش خصوصی در استان هایی نظیر تهران، اصفهان، اراک و قزوین به سرعت رشد پیدا کرد (صمدی و همکاران، ۱۳۸۸).

با گذشت زمان گوشت شترمرغ به تدریج جایگزین برخی از انواع گوشتهای سنتی خواهد شد، زیرا حاوی درصد پایین چربی )تقریبا دو درصد(؛ کلسترول؛ کلاژن؛ اسیدهای چرب اشباع و نمک و میزان بالایی آهن و اسیدهای چرب غیر اشباع میباشد و می توان از آن در فراورده های متعددی نظیر سوسیس؛ همبرگر؛ استیک و غیره استفاده نمود (جدول ۱). برای سالیان متمادی تصورمی شد که گوشت شترمرغ تقریبا فاقد کلسترول می باشد اما تحقیقات جدید نشان داد که میزان کلسترول آن مشابه گوشت گاو می باشد (جدول ۲). خصوصیات عملکردی پروتئین های گوشت شتر مرغ در فرآوری غذایی و فرمولاسیون مهم می باشد که شامل ظرفیت نگهداری آب؛ امولسیون سازی؛ ژلاتیناسیون و ظرفیت تشکیل کف می باشد (زراسوند[۲۵] و همکاران، ۲۰۱۲).

جدول ۲- ترکیبات شیمیایی (گرم در ۱۰۰ گرم ماده خوراکی) گوشت شترمرغ (ماجوسکا[۲۶]، ۲۰۰۹)

 

 

 

 

 

ترکیب	گوشت شترمرغ
ماده خشک	۵/۲۵-۳/۲۳
پروتئین	۷/۲۱-۶/۲۰
چربی	۳۴/۱-۹/۰
خاکستر	۱۷/۱-۰۷/۱

تغییرات به دلیل تفاوت در ماهیچه و سن پرنده مورد مطالعه می باشد.

در طراحی رژیمهای غذایی لاغری، توصیه میشود که گوشت پرندگان حتماً در وعده های غذایی گنجانده شود -چون نه تنها به خاطر وجود پروتئینهای آلی، املاح و ویتامینها، ماده غذایی با ارزشی محسوب میشود، بلکه پروتئین موجود در آن، سیگنالهایی را ارسال میکند که در فرد احساس سیری ایجاد کرده و باعث پرهیز از پرخوری میشود. گوشت شتر مرغ در مقایسه با گوشت گاو دارای pH نهائی بالا؛ حلالیت پائین کلاژن؛ محتوی پیگمنت بالا؛ افت پخت مشابه؛ ظاهر تاریک؛ تردی مشابه و محتوی اسید چرب چند غیر اشباعی بالا می باشد (والجو[۲۷] و همکاران، ۲۰۱۰).

بنابراین خصوصیاتی چون سرعت بالا در تولید مثل، ویژگی های منحصر به فرد محصولات تولید شده و همچنین سازگاری با شرایط سخت آب و هوایی، شترمرغ را حیوانی بسیار سودمند با راندمان تولید بالا مبدل ساخته است و آن را نسبت به سایر دام های پرورشی، کاملاً متمایز نموده است (الری[۲۸] و همکاران، ۱۹۹۶).

۲-۴-۱-خصوصیات فیزیکی و ارزش غذایی گوشت شتر مرغ

در این قسمت به اختصار به بررسی خصوصیات فیزیکی و ارزش غذایی شتر مرغ که محصول نسبتا جدیدی می باشد می پردازیم.

جدول ۲- میانگین ترکیبات شیمیایی (میلی گرم در ۱۰۰ گرم ماده خوراکی) انواع گوشت های مختلف (مدینا و آگویلار[۲۹]، ۲۰۱۴)

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ترکیب	گوشت شترمرغ	گوشت بره	گوشت گاو	گوشت مرغ	گوشت بوقلمون
چربی (g/100g)	۱۲/۱	۷۹/۸	۶/۴	۳/۴	۱۹/۱
کلسترول	۳۳/۷۴-۵/۴۹	۷۸	۶۵-۵۹	۱۱۰-۶۹	۶۱-۴۵
(MUFA+PUFA)/SFA	۱۶/۲	۸۶/۰	۲۵/۱	۳/۲	۳۳/۱
آهن	۷۵/۲	۸/۱	۲/۲	۹/۰	۶۵/۰
روی	۳	۸۹/۲	۹/۳	۸۵/۰	۴۵/۱
سدیم	۷/۳۸	۵/۵۹	۶۳	۷۷	۵/۴۸
ویتامین B6	۲۲۵/۰	۲۲/۰	۱۲۵/۰	۳۵/۰	۵/۰
ویتامینB12 (µg/100g)	۲۵/۱	۱	۵/۱	–	۵/۱
ویتامین E	۱/۰>	۰۷۵/۰	۱/۰	۱/۰	–

MUFA: Monounsaturated fatty acids

PUFA: Polyunsaturated fatty acids

SFA: Saturated fatty acids

۲-۴-۱-۱-خصوصیات فیزیکی گوشت شتر مرغ

گوشت شتر مرغ محصول نسبتاً جدیدی در بازار است و شناخت درباره خصوصیات و موارد استفاده از گوشت شتر مرغ محدود است. کیفیت گوشت، معمولاً به وسیله مصرف کنندگان، با در نظر گرفتن ترکیبی از خصوصیات زیر تعیین می شود :

ارزیابی حسی ( ظاهری ) از طریق دیدن ظاهری گوشت بسته بندی شده

طعم گوشت طبخ شده

تردی و نرم بودن گوشت .

تعذیه، سن و جنس پرنده، وزن زمان کشتار، روش بیهوش نمودن پرنده برای کشتار و میزان دمای سردی که لاشه در آن نگهداری می شود از جمله عوامل موثر بر کیفیت گوشت شتر مرغ می باشند.

رنگ گوشت

اغلب، رنگ اولین ویژگی گوشت است که مصرف کننده مشاهده می کند. علت قرمز رنگ بودن گوشت شتر مرغ تا حدی می تواند مربوط به بالا بودن میزان رنگدانه ( ۲۲-۳۰ میلی گرم آهن ) و PH نهایی آن باشد. میزان رنگدانه گوشت شتر مرغ بین ماهیچه های مختلف آن متفاوت است .رنگ گوشت شتر مرغ بر اساس مقادیر درجه بندی شده از ۱ (گوشت قرمز متمایل به تیره) تا ۸ (قرمز تیره روشن) در دامنه ۵/۴ تا ۵/۵ قرار می گیرد. این تقسیم بندی نشان می دهد که دامنه های رنگ گوشت شتر مرغ بین قرمز تیره خفیف تا قرمز روشن قرار دارد، در صورتی که رنگ گوشت گاو عموماً تیره گیلاسی خفیف تا گیلاسی متوسط است. گاهی این ویژگی بسیار رنگی بودن گوشت شتر مرغ  می تواند تاثیر منفی بالقوه ای روی انتخاب مصرف کننده داشته باشد .

طعم و بوی گوشت شتر مرغ

این دو خاصه از ویژگی های پیچیده ای هستند که تحت تاثیر بافت، دما و PH گوشت قرار می گیرند. ارزیابی های حسی نشان داده است که استیک گوشت شترمرغ ، مطبوع تر از استیک فیله گاو است. گوشت شتر مرغ ، بویژه ناحیه پای آن، دارای طعم بالایی است که شبیه به طعم گوشت نایحه ران و پشت گاو است. هر چند گوشت گاو به دلیل داشتن چربی درون ماهیچه ای [۳۰]خوش طعم تر است. کیفیت پایین پودر ماهی یا روغن گیاهی در جیره شتر مرغ، می تواند تاثیر نامناسبی روی مزه گوشت داشته باشد.

تردی و نرم بودن گوشت شتر مرغ :

گوشت سرخ شده شتر مرغ، به دلیل نداشتن چربی درون ماهیچه ای خشک تر از گوشت سرخ شده گاو است، که این ویژگی خود باعث افت آب نگهداری شده در گوشت می شود. نتایج برخی تحقیقات نیز نشان داده است که گوشت شتر مرغ از نظر تردی ، کاملا شبیه به گوشت بوقلمون است .

نتایج اندازه گیری های ذهنی درباره تردی و نرمی گوشت شتر مرغ در بین دو جنس نر و ماده بیانگر شباهت دو جنس به هم بوده است. همچنین، رژیم غذایی (جیره پلت شده کامل در مقابل جیره با علوفه بالا) تاثیر بر تردی و نرمی واقعی ماهیچه های مختلف شتر مرغ نداشته است. آنچه مسلم است این است که بافت پیوندی ماهیچه همراه تغیر سن، بر نرمی و تردی گوشت تاثیر می گذارد و گوشت شترمرغ با داشتن میزان پایین بافت پیوندی، که ناشی از پایین بودن میزان کلاژن آن (۴۴/۰ درصد) است، از گوشت گاو با میزان کلاژن (۶۱/۰ درصد) متمایز می شود.

pH گوشت شتر مرغ

pH گوشت شتر مرغ بین pH گوشت نرمال (۸/۵pH<) و pH گوشت خشک ، سفت و تیره (۲/۶pH>) است. pH گوشت شتر مرغ ۲-۶ ساعت پس از خون گیری و ذبح، به حد نهایی خود می رسد؛ در حالی که این زمان برای گوشت خوک، گوسفند و گاو به ترتیب ۸-۱۲ ، ۲۴ ، ۳۶-۴۸ ساعت است. از طرفی، pH نهایی بالای گوشت شترمرغ ممکن است تا حدودی به دلیل کاهش ذخایر گلیکوژن به دنبال استرس پیش از مرگ[۳۱] باشد. pH بالای گوشت شترمرغ، باعث می شود که گوشتی ایده آل برای فراوری باشد؛ زیرا ظرفیت جذب و نگهداری آب این نوع گوشت بالاست و این خود سبب کاهش نیاز به عوامل نگهدارنده آب آن در طی فرآوری می شود. به هرحال افت در pH گوشت، تاثیر معکوسی روی حفظ کیفیت و طعم آن دارد .

ظرفیت نگهداری آب گوشت شتر مرغ

این اصطلاح برای توانایی گوشت جهت حفظ و نگهداری آب تحت استرس ها و فشار های شدید (استرس زمان ذبح ، استرس گرمایی و سر و صدای زیاد) به کار می رود. ظاهر گوشت پیش از طبخ ، قابلیت طبخ گوشت، آبدار بودن گوشت در حین جویدن و مقدار کل گوشت قابل فروش، از دیگر فاکتور های مهم در زمینه گوشت شتر مرغ است. تحقیقات نشان داده است که استیک های گوشت شتر مرغ در مقایسه با استیک های تهیه شده از فیله گوشت گاو، خشک تر هستند.

به طور کلی می توان گفت که گوشت شتر مرغ مانند گوشت گاو قرمز رنگ است با این تفاوت که تیره تر و PH نهایی نسبتا بالاتری دارد که ۲-۶ ساعت پس از ذبح، به PH نهایی خود می رسد. ویژگی دیگر گوشت شتر مرغ این است که گوشتی ایده آل برای فراوری است که این امر ، به دلیل بالا بودن طبیعی ظرفیت نگهداری آب در این محصول است که عامل مهم از دیدگاه فرآوری است. از طرف دیگر، عیب گوشت شترمرغ این است که مدت زمان ذخیره و نگهداری آن محدود است (هوربانزوک و کوپر[۳۲]، ۲۰۰۱).

۲-۴-۱-۲-ارزش غذایی گوشت شتر مرغ

مردم همیشه به کیفیت محصولاتی که مصرف می کند، علاقه و توجه دارند. یکی از توجهات اصلی مردم در این زمینه، ترکیب مواد مغذی غذایی است که برای مصرف روزانه استفاده می کنند. بر اساس چندین آزمایش انجام شده در ایتالیا، لهستان، آفریقای جنوی، ایالات متحده امریکا و زیمبابوه، می توان گوشت شتر مرغ را به دلیل ارزش غذایی بالای آن؛ غذایی سالم و مغذی به شمار آورد.

چربی گوشت شترمرغ

گوشت شتر مرغ، به طور استثنایی در مقایسه با گونه های دیگر از میزان چربی پایین برخوردار است. میزان چربی درون ماهیچه ای پایین گوشت شترمرغ، یکی از امیدوار کننده ترین ویژگی های آن در استراتژی های بازاریابی گوشت است. این ویژگی گوشت شترمرغ، ممکن است از نظر کنترل وزن افراد و کسانی که می خواهند از بروز بیماری قلبی جلوگیری کنند، مفید باشد .

گوشت شترمرغ، بویژه اگر زمان پخت آن طولانی گردد ، ممکن است اثر حسی خشکی را در دهان از خود به جای بگذارد. این حالت، معمولاً زمانی ایجاد می شود که گوشت شتر مرغ به طور کامل پخته شده، یا در درجه حرارت ۸۰ درجه سانتی گراد قرار می گیرد (هوربانزوک و کوپر، ۲۰۰۱).

کلسترول گوشت شترمرغ :

چندین دهه است که گوشت شتر مرغ گوشت تقریباً بدون کلسترول شناخته شده است. با این حال، بررسی های بیشتر نشان دادند که میزان کلسترول گوشت شترمرغ قابل مقایسه با میزان کلسترول گوشت بوقلمون، مرغ و گاو است. میزان کلسترول گوشت شتر مرغ، بین ۵۷ تا ۶۸ میلی گرم در صد گرم بافت ماهیچه ای متفاوت است .

اسید های چرب گوشت شتر مرغ

مصرف اسید های چرب اشباع شده (SFA) و اشباع نشده دارای چند باند دو گانه (PUFA) ، سطح لیپوپروتئین با چگالی پایین ( LDL ) پلاسمای خون را به ترتیب افزایش و کاهش می دهند. با این حال، مصرف (PUFA) ، سطح پلاسمای خون را نیز پایین می اورد. اسید های چرب اشباع نشده دارای یک باند دو گانه ( MUFA ) در جیره، بدون اینکه انرژی بر غلظت HDL داشته باشند، سطح LDL پلاسما را کاهش می دهند. گوشت شترمرغ در مقایسه با گوشت مرغ و گاو ، دارای ساختار ترکیبی خوبی از اسید های چرب اس . میزان PUFA در چربی گوشت شترمرغ ۳۰ درصد و طبق برخی گزارش های دیگر ۱/۳۵ درصد کل اسید های چرب را تشکیل می دهد .

نتایج نشان داده است که غلظت هایPUFA ، هم در گوشت مرغ (۱۹ %) و هم در گوشت گاو (۵ % ) پایین تر از گوشت شترمرغ هستند. میزان نسبی بالای اسید چرب امگا ۳ گوشت شتر مرغ (۳/۸ %) می تواند به عنوان مزیتی در ترویج و پیشبرد تولید این فرآورده موثر واقع شود. مصرف امگا ۳ اسید چرب، وقوع بیماری قلبی را کاهش می دهد و در رشد و توسعه بدن انسان ضروری است. به نظر می رسد اسید های چرب مذکور، که دارای ویژگی های ضد لخته شدگی خون در رگ ها و قلب[۳۳] و ضد ایجاد ضایعات عروقی دارند. جیره های غذایی بسیاری از افراد، با کمبود امگا-۳ اسید چرب مواجه هستند ( نسبت امگا -۳ اسید چرب به امگا -۶ اسید چرب باید ۱: ۱ باشد، در صورتی که امروزه این نسبت بین ۱:۱۰ تا ۱:۲۰ است). بنابراین غنی سازی گوشت شتر مرغ از طریق جیره حاویی امگا ۳ می تواند نتایج ارزشمندی را در بر داشته باشد (هوربانزوک و کوپر، ۲۰۰۱).

سدیم گوشت شتر مرغ

میزان سدیم پایین گوشت شتر مرغ (۴۳ میلی گرم) ، در مقایسه با گوشت گاو (۶۳ میلی گرم) یا گوشت مرغ (۷۷ میلی گرم درصد گرم بافت ماهیچه ای) برای کسانی که مبتلا به فشار خون هستند و نیاز به مصرف جیره های غذایی حاوی سدیم کم دارند بسیار دارای اهمیت می باشد.

آهن

میزان آهن گوشت شتر مرغ (۳/۲ میلی گرم) بیشتر از میزان اهن گوشت گاو (۲/۲ میلی گرم) و گوشت مرغ (۹/۰ میلی گرم درصد گرم بافت ماهیچه ای) است. بنابراین گوشت شتر مرغ می توان منبع مهمی از آهن، برای بیماران کم خون و زنان آبستن باشد .

بنابراین می توان روی همرفته گوشت شترمرغ را محصول غذایی با ارزشی ارزیابی نمود. پایین بودن سطوح چربی و سدیم و بالا بودن نسبی میزان PUFA گوشت شترمرغ، در مقایسه با گوشت گاو و مرغ، ممکن است مورد تحسین و رضایت مصرف کنندگانی واقع شود که توجه زیادی به کیفیت محصولاتی دارند که خریداری و مصرف می کنند (هوربانزوک و کوپر، ۲۰۰۱).

۲-۵-فساد گوشت

فساد گوشت به تغییراتى گفته می شود که گوشت را غیرقابل مصرف می نماید. گوشت به دلایل متعددى از فسادپذیرترین مواد غذایى محسوب می شود چونکه گوشت دارای مقادیر زیادى از ترکیباتى است که براى رشد و تکثیر باکترى ها، مخمرها و کپک ها ضرورى می باشد. گوشت هاى تازه نظیر گوشت مناسبى هستند به طورى که میکروارگانیسم ها به خوبى pH گاو، گوسفند، طیور و حیوانات دریایى داراى مناسب، مواد مغذى و رطوبت کافى نیز محیط را براى pH میتوانند در آن رشد و تکثیر نمایند. علاوه بر رشد و نمو میکروب ها آماده می کند. بنابراین فساد گوشت در اثر عوامل فیزیکى، شیمیایى و بیولوژیکى همزمان ایجاد می شود. اگر ضمن تولید و نگهدارى گوشت از افزایش بار آلودگى آن جلوگیرى نگردد و فعالیت باکترى ها، کپک ها و مخمرهاى موجود در محیط نگهدارى تحت کنترل درنیاید تغییرات زیان آورى که به وسیله ى این عوامل در گوشت ایجاد می شود آن را غیرقابل مصرف می سازد.

از طرف دیگر وضعیت میکروبی گوشت قرمز و گوشت طیور به شرایط پرورش حیوان، ذبح و فرآوری بستگی دارد. ذبح، حساس ترین مرحله برای آلودگی گوشت است، اما بخش قابل ملاحظه ای از آلودگی نیز طی عملیات بعدی صورت می گیرد. آلودگی اولیه سطح گوشت دام های سالم، تحت تأثیر شرایط دام و محیط کشتارگاه است .هر یک از مراحل پس از ذبح دام شامل حمل و نقل، سرد کردن، خشک کردن، فرآوری، بسته بندی و نگهداری لاشه، تعیین می کنند که چه باکتری هایی از میان جمعیت میکروبی اولیه لاشه، زنده می ماند و جمعیت غالب را تشکیل می دهند (آلن برمر و مک جانسون ).

گوشت از ۴ منبع به میکروب ها آلوده می شود که عبارتند از:

١ -ابتلای دام به بیماری های عفونی و انگلی پیش از کشتار

٢- فضولات دستگاه گوارش دام، پوست، پشم، معده و روده، ترشحات خارجى

٣- عوامل محیط زیست مانند گرد و خاک، آب، هوا

۴- کارگرانى که دام را ذبح و یا در حمل و نقل و نگهدارى و تبدیل آنها نقش دارند.

فساد گوشت به آلودگى هاى پس از کشتار مربوط می گردد. در مراحل مختلف نگهدارى، توزیع، فروش و یا ضمن تهیه فرآورده هاى گوشتى چنان چه مسائل بهداشتى رعایت نگردد، گوشت آلوده خواهدشد. آلودگى گوشت علاوه بر تغییراتى که در ترکیب و بافت آن بوجود می آورد میتواند از راه مصرف گوشت در انسان عوارضى مانند مسمومیت هاى غذایى و یا بیمارى هاى گوناگون ایجاد نماید دخالت دارند (نیچاس[۳۴] و همکاران، ۲۰۰۸؛ داو و قالی[۳۵]، ۲۰۱۱).

۲-۶-مروری بر مطالعات پیشین

در سال ۲۰۰۵ دو محقق مطالعه ایی را به منظور تعیین تاثیر درمان اسید و قلیایی در پاتوژن ها و عمر مفید گوشت مرغ انجام دادند. مواد اسید و قلیایی که مورد استفاده قرار گرفت شامل۱٪ اسید لاکتیک؛ ۱٪ ترکیب فعال (شکر؛ فسفات و اسید آسکوربیک یا نمک های معدنی آن) و اسید لاکتیک به عنوان فعال کننده و ۱۰٪ تری سدیم فسفات بود. در مجموع ۳۶۰ لاشه مرغ از یک کارخانه فرآوری گوشت مرغ جمع آوری و با بهره گرفتن از پاشش در فشار ۳۰۰ کیلو پاسکال و یا با بهره گرفتن از فرو بردن در محلول اسید و قلیا مورد فرایند ضدعفونی قرار گرفتند. آب به عنوان نمونه کنترل استفاده شد. ارزیابی حسی با بهره گرفتن از ۷ نفر جهت تعین پذیرش نمونه ا انجام گرفت. کاهش متوسط لگاریتمی (cfu/ml) بر اساس نوع تیمار؛ روش تیمار و مدت زمان نگهداری بین ۴/۰ تا ۵/۲ برای APC؛ ۵/۰ تا ۷/۲ برای انتروباکتریاسه و ۲/۰ تا ۴/۲ برای سودوموناس و ۲/۰ تا ۱/۱ برای لاکوباسیلوس بدس آمد. روش غوطه وری نسبت به اسپری کردن باعث کاهش بیشتر میکروارگانسیم ها گردید. در حدود ۶۰٪ لاشه ها در روز اول آزمایش سالمونلا مثبت بود. یافته ها به طور کلی نشان داد که اسیدها و مواد قلیایی ابزاری مناسب و حیاتی برای ضد عفونی لاشه مرغ می باشد (اکولوچا و الیربروک[۳۶]، ۲۰۰۵).

در پژوهشی دیگر اثر پرتودهی کوتاه مدت روی پاتوژن های تلقیح شده روی مرغ و مدت زمان نگهداری گوشت مرغ بدون تلقیح پاتوژن مورد برسی قرار گرفت. برای این کار شش سینه بدون چربی با پاتوژن های اشیرشیاکولی و کمپیلوباکتر ژژوانی (cfu/cm25-6) آلوده شدند و در معرض امواج ماکروویو (۲۴۵۰ مگاهرتز) در یک اجاق مایکروویو آزمایشی در قدرت کامل ( IEC 1138.8 W ) به مدت ۱۰ ، ۲۰ و یا ۳۰ ثانیه قرار گرفتند. هر سه پرتو گیری تاثیر کمی بر روی تعداد باکتری ها داشتند و حتی در برخی موارد صرف نظر از مدت زمان تیمار تعداد میکروارگانیسم ها بعد از اعمال امواج افزایش یافته بود. قرار گرفتن در معرض امواج ماکروویو به مدت ۲۰ و ۳۰ ثانیه برخی اثرات را بر روی ظاهر گوشت ظاهر کرد (نشانه های پخت نسبی مشاهده شد). آزمایشات تکمیلی با بهره گرفتن از سینه پوست دار بدون تلقیح انجام شد تا مشخص شود آیا ۳۰ ثانیه قرار گرفتن در معرض اشعه هیچ اثری بر روی رشد میکروبی و عمر نگهداری دارد یا نه. نتایج نشان داد که هیچ تفاوتی بین مدت زمان نگهداری نمونه های تیمار شده و تیمار نشده که در دمای C°۱ ± ۳ نگهداری شده بودند وجود ندارد. روی همرفته نتایج نشان داد که قرار گرفتن در معرض اشعه ماکروویو در مدت زمان کوتاهی هیچ اثر معنی داری روی رشد و یا تعداد میکروارگانیسم های گوشت مرغ ندارد (گوکسوی و همکاران[۳۷]، ۲۰۰۰).

در تحقیق که در سال ۱۹۹۰ زیتون و دبر انجام دادند اثر تیمار با اسید لاکتیک بافردار را روی حذف آلودگی و ماندگاری مرغ مورد بررسی قرار دادند. نتایج نشان داد که استفاده از سیستم اسید لاکتیک بافر در مقایسه با محلول های اسید لاکتیک بدون بافر اثرات گندزدایی را بهبود می بخشد و عمر نگهداری پاهای مرغ را افزایش می دهد. کاهشی در حدود ۲ واحد pH پوست مرغ توسط استفاده از ۱۰ ٪ بافر اسید لاکتیک به دست آمد. همچنین بافر pH پوست را پایین تر از pH پاهای بدوتن تیمار نگه داشت، پاهای تیمارشده با ۱۰ ٪ بافر اسید لاکتیک دارای طول عمر ۱۲ روز در ۶ °C بودند که در مقایسه با عمر ماندگاری پاهای تیمار نشده افزایشی در حدود ۶ روز را نشان دادند (زتیون و دبور،۱۹۹۰).

در پژوهشی دیگر اثر سن کشتار و نوع عضله شترمرغ روی پروفایل اسیدهای چرب؛ محتوی کلسترول و تردی گوشت مورد ارزیابی قرار گرفت. جهت تحقیق و برسی اثر سن؛ شترمرغ های گردن سیاه (۱۰-۱۱ و ۱۴-۱۵ ماهه) مورد آزمایش قرار گرفتند. پرفایل اسیدهای چرب به طورمعنی داری تحت تاثیر سن کشتار و نوع عضله قرار گرفت. بالاترین میزان اسیدهای چرب اشباع و تک اشباعی در ماهیچه M.iliofibularis دیده شد در حالیکه ماهیچه M.gastrocnemius بالاترین میزان اسیدهای چرب چند غیراشباعی را داشت. همچنین آنالیز واریانس نشان داد که محتوی کلسترول تحت تاثیر سن کشتار و موقعیت عضله قرار نمی گیرد (گیرولامی[۳۸]، ۲۰۰۳).

در تحقیقی که توسط فرهنگ فر و همکاران (۱۳۹۰) انجام گرفت اثر ترکیبی اسانس میخک و عصاره دانه انگور روی عوامل فسارد باکتریایی پتی گوشت گاومیش در دمای ۸ درجه سانتی گراد مورد بررسی قرار گرفت. در این مطالعه اثرات غلظت های مختلف اسانس روغنی میخک و عصاره دانه انگور به تنهایی و به صورت توام روی جمعیت باکتریایی عامل فساد پتی گوشت خام گاومیش در درو در جه حرارت یخچالی نامناسب در حین نگهداری به مدت ۹ روز بررسی گردید. نتایج نشان داد که در پایان ۹ روز نگهداری اسانس در غلظت ۱/۰ درصد و در مقایسه با گروه کنترل موجب کاهش معنی داری در رشد سودوموناس ها؛ سرمادوست ها و باکتری های اسید لاکتیک گردیده است ولی بر روی شمارش کلی باکتری های مزوفیل اثر معنی داری نداشته است. نتایج همچنین نشان داد که استفاده توام اسانس و عصاره دانه انگور اث معنی داری روی باکتری های مزوفیل و سودوموناس نشان نداد. در طول نگهداری پتی مقاوم ترین و حساس ترین عوامل مولد فساد به ترکیبات ضد میکروبی به ترتیب باکتری مزوفیل و سرمادوست بودند. در مجموع نتایج مطالعه حاضر نشان داد که با وجود اثرات ضد میکروبی معنی دار اسانس میخک در کنترل عوامل مولد فساد در مقایسه با گروه کنترل، عصاره دانه انگور در غلظت های مورد استفاده اثرات ضد میکروبی مناسبی در کنترل فساد میکروبی پتی گوشت گاومیش ندارد (فرهنگ فر و همکاران؛ ۱۳۹۰).

در پژروهشی دیگر زاراسوند و همکاران (۲۰۱۲) مطالعه ایی قیاسی را در مورد خصوصیات فیزیکوشیمیایی و عملکردی گوشت شترمرغ و گاو انجام دادند. در مطالعه حاضر خصوصیات عملکردی گوشت شترمرغ (M. iliofibularis) و گوشت گاو (M. longissimus dorsi) حین نگهداری در دمای ۴ درجه سانتی گراد به مدت زمان های متفاوت جمود نعشی آنها مورد ارزیابی و مقایسه قرار گرفت. حین نگهداری کاهش معنی داری در نیروی برشی وارنر-براتزلر[۳۹] در هر دو نمونه گوشت مشاهده شد. با افزایش مدت زمان نگهداری روشنایی (L*) هر دوماهیچه افزایش نشان دادند در حالیکه قرمزی (a*) و زردی (b*) افزایش یافت. حین ۷ روز نگهداری بعد از کشتار pH به طورمعنی داری کاهش یافت در حالیکه بافریت؛ قدرت تشکیل کف و قدرت نگهداری آب و پایداری امولسیون و حلالیت پروتئین افزایش یافت. نتیجه نهایی تحقیق حاضر بیانگر این بود که گوشت شترمرغ در مقایسه با گوشت گاو خصوصیات عملکردی ویژه ایی دارد و همچنین توانایی حفظ این خصوصیات در شترمرغ برای مدت زمان طولانی در زمان رسیدن وجود دارد (زاراسوند و همکاران، ۲۰۱۱).

در تحقیقی دیگر که در آفریقای جنوبی در سال ۲۰۱۲ انجام شد مقایسه کیفیت بین گوشت تازه و گوشت منجمد آب شده شترمرغ انجام گردید. به همین هدف ۳۲ ماهیچه (۱۶ چپ و ۱۶ راست) جع آوری و مورد اعمال دو نوع تیمار تازه و منجمد آب شده قرار گرفتند. نمونه های بسته بندی شده در خلاء به مدت زمان یک ماه در دمای ۲- درجه سانتی گراد نگهداری و سپس مورد فرایند انجماد زدایی قرار گرفتند. نتایج نشان داد که نمونه های تازه نسبت به نمونه های منجمد دارای pH و ظرفیت نگهداری آب بیشتر و همچنین شاخص L* و a* و کرومای بالاتری نیز بودند که این نتایج دلالت بر رنگ ظاهری قرمز روشن و حداقل ماده تراویده به بیرون داشت. اکسیداسیون پروتئین در گوشت های منجمد شده کمتر بود که این ویژگی به غلظت بالای پروتئین نسبت داده شد که روی محتوی کربونیلی زیاد اثر منفی داشت. نتایج کلی نشان دهنده این بود روش های انماد وآب شدن اثرات منفی روی کیفیت گوشت شترمرغ خواهد داشت (لیگونی[۴۰] و همکاران، ۲۰۱۱).

در پژوهشی دیگر اثرات آنتی اکسیدانی غلظتهای مختلف اسانس آویشن شیرازی و اسانس پونه کوهی در فیله چرخ شده گوشت مرغ در ۴ درجه سانتی گراد مورد بررسی قرار گرفت. نمونه ها در پنج تیمار کنترل )نمونه بدون اسانس(، پونه با غلظت ۲۵/۰ ؛ پونه با غلظت ۱٪؛ آویشن شیرازی با غلظت ۲۵/۰ درصد و آویشن شیرازی با غلظت ۵/۰ درصد گروهبندی شدند. فعالیت آنتی اکسیدانی اسانس ها در روزهای ۱؛ ۴؛ ۷ و ۱۰ با روش های تست حذف رادیکال آزاد دی فنیل پیکریل هیدرازیل (DPPH) ، تست قدرت احیا کنندگی، اندازه گیری مت میوگلوبین، ارزیابی میزان اکسیداسیون به روش تیوباربیتوریک اسید (TBA) مورد بررسی قرار گرفت. در آزمایش DPPH با افزایش غلظت هر دو نوع اسانس، فعالیت ضد رادیکالی نیز افزایش یافت اما آویشن شیرازی در غلظت ۵/۰ درصد درصد بالاترین فعالیت حذف رادیکال آزاد را نشان داد

. از نظر قدرت احیا کنندگی فقط آویشن شیرازی آن هم در غلظت ۵/۰ درصد درصد اثر معنی داری داشت. طبق نتایج آزمایش مت میوگلوبین، غلظت های بالای هر دو اسانس بویژه اسانس آویشن شیرازی، تولید مت میوگلوبین را در نمونه های گوشت مهار نمود. در آزمایش TBA نیز تمامی تیمارها به طورمعنی داری باعث کاهش اکسیداسیون لیپیدها شدند. نتایج این تحقیق نشان داد که استفاده از اسانسهای آویشن شیرازی و پونه کوهی در گوشت مرغ میتواند موجب تأخیر در فرایند فساد شیمیایی شود (بهنام و اکبرلو؛ ۱۳۹۱).

در پژوهشی دیگر بقایی و همکاران (۱۳۹۱) بررسی اثر جنس و شرایط کشتار بر راندمان، ترکیب وزنی و میزان افت در مراحل مختلف پس از کشتار لاشه شترمرغ و ارزیابی اقتصادی آن را انجام دادند. تعیین ترکیبات وزنی بدن دام به خصوص شترمرغ به علت نوپا بودن صنعت پرورش آن در ایران و همچنین بررسی اثر جنس و شرایط کشتاری بر کیفیت لاشه از جایگاه ویژه ای در صنعت گوشتی برخوردار است. بر اساس نتایج پژوهش حاضر، میزان راندمان گرم شترمرغ ۹۳/۵۵ درصد بوده که از راندمان سرد (۷/۵۴) بیشتر می باشد. خون، پر و پوست بیشترین و سر کمترین جزء ترکیبات وزنی شترمرغ را تشکیل داد و اثر جنس بر ترکیبات وزنی بدن غیرمعنی دار به دست آمد. میزان افت سرد کردن لاشه های شترمرغ حدود ۲/۲ درصد بود که در جنس نر و ماده تفاوت معنی داری با هم نداشت. میانگین افت خونابه در روز اول پس از کشتار ۵۲/۱ درصد و در روز هفتم ۶۸/۱ درصد بود. مقدار افت پخت به طور متوسط در جنس نر ۸۵/۳۱ و در جنس ماده ۵۵/۳۳ درصد محابه گردید. همچنین میانگین افت پخت در نمونه های شترمرغ شوک دیده ۳/۳۳ درصد ودر نمونه های بدون بیهوشی ۱/۳۲ درصد اندازه گیری شد. علیرغم افزایش افت خونابه و افت پخت طی مدت نگهداری گوشت تا ۱۴ روز اثر معنی داری از زمان، جنس و شرایط کشتار در هر دو میزان افت مشاهده نگردید (بقائی و همکاران؛ ۱۳۹۱).

فصل سوم :

مواد و روش ها

۳-۱- آزمون های فیزیکی

۳-۱-۱- دما:

اندازه گیری دمای نمونه های گوشت در لحظه کشتار، یک ساعت، دو ساعت،۳ ساعت و ۲۴ ساعت بعد از آن اندازه گیری شد (پولیدوری[۴۱] و همکاران، ۱۹۹۹).

۳-۱-۲ -PH

برای اندازه گیری pH مطابق استاندارد ۱۰۲۸ عمل کرده و با یک کارد یا سوزن نوک تیز، سوراخی در نمونه ایجاد کرده تا در موقع قرار گرفتن الکترود در نمونه موجب شکستگی نگردد. برای اندازه گیری pH گوشت تازه در جه حرارت باید در بین صفر تا ۵ درجه سانتی گراد باشد. در جاهایی که اختلاف pH در نقاط مختلف دیده می شد در چندین نقطه اندازه گیری انجام و یانگین گزارش گردید (استاندارد ملی، ۱۰۲۸).

۳-۱-۳- ظرفیت نگهداری آب:

از آنجاییکه بلافاصله بعد از ذبح، گوشت دارایpH حدود ۷ بوده و دارای بالاترین ظرفیت نگهداری آب می باشد و سپس pH کاهش می یابد تا به pH نهایی برسد که دارای کمترین میزان ظرفیت نگهداری آب می باشد، و در طیور حداکثر pH در لحظه ذبح و pH نهایی در ۲ساعت بعد از لحظه ذبح به دست می آید، بنابراین pH در لحظه ذبح، ۱ساعت و ۲ ساعت پس از ذبح را اندازه گیری تا حداکثر و حداقل ظرفیت نگهداری آب با توجه به pH گوشت را محاسبه شود.

همچنین، با توجه به اینکه موقعیت تشریحی عضله بر ظرفیت نگهداری آب تاثیر دارد، درصد خروجی آب که نسبت عکس با ظرفیت نگهداری آب دارد در ۲ عضله ران و سینه مرغ و بوقلمون بصورت جدا اندازه گیری شد.

ظرفیت نگهداری آب بر اساس روش گرو و هم (۱۹۵۳) و بر پایه اندازه گیری درصد آب خروجی که نسبت عکس با WHC دارد انجام گرفت. برای آزمایش، ۳/۰ گرم نمونه گوشت چرخ شده پس از توزین دقیق روی کاغذ صافی شماره ۲۹۲[۴۲] (Sartirous، آلمان) قرار گرفت، سپس، دو صفحه پلاستیکی در زیر و روی نمونه گذاشته شد و روی پلاستیک وزنه ۲ کیلوگرمی به مدت ۵ دقیقه قرار داده شدند. بعد از این زمان و حذف نمونه گوشت، وزن کاغذ صافی (حاوی خونابه) توزین گردید. درصد آب خروجی از رابطه زیر محاسبه گردید (هرتوگ[۴۳] و همکاران، ۱۹۹۷).

 

وزن نمونه/۱۰۰× (وزن کاغذ صافی – وزن کاغذ صافی حاوی خونابه) = درصد آب خروجی۳-۱-۴- افت نگهداری[۴۴]   نمونه های گوشت با وزن مشخص به قطر تقریبی ۲-۵/۲ سانتی متر به مدت ۷ روز در دمای ۲ درجه سانتی گراد نگهداری شدند. سپس، از اختلاف وزن نمونه ها در روزهای اول و هفتم پس از ذبح برای محاسبه درصد افت نگهداری استفاده گردید (کریمی و عقابی، ۱۳۸۷). ۳-۱-۵- افت پخت[۴۵] نمونه های گوشت به قطر ۳ سانتی گراد به مدت ۳۵ دقیقه در بن ماری ۸۰ درجه قرار داده و سپس در ۳۵ درجه سرد شدند. درصد افت پخت از اختلاف وزن نمونه قبل و بعد از پختن محاسبه گردید (کریمی و عقابی، ۱۳۸۷)

۳-۲- تعیین ماندگاری گوشت:

جهت تعیین ماندگاری گوشت ها به مدت ۳ روز نمونه ها در یخچال نگهداری شدند و در هر روز از هر نمونه کشت صورت گرفت تا میزان افزایش رشد میکروبی در طی ۳ روز تعیین شود. ابتدا از نمونه (گوشت خرد شده مخلوط سینه و ران) مقدار۲۵ گرم درشرایط استریل برداشته و در استوماکر با ۲۲۵میلی لیترسرم فیزیولوژی یا آب مقطراستریل مخلوط کرده ورقت ۱/۰ به دست آمد. سپس رقت های ۰۱/۰ (۲) و۰۰۱/۰ (۳) را هم به دست آورده و از هر رقت با پی پت استریل ۱میلی لیتر در پلیت استریل ریخته و آگار مغذی مذاب تهیه شده را با حرارت ۴۰ درجه درپلیت ریخته و با حرکت ۸ لاتین پلیت را تکان داده تا نمونه و محیط ممزوج شوند، سپس پس از بسته شدن آگار پلیت ها را به مدت ۴۸ ساعت در ۳۷ درجه سانتی گراد درانکوباتور قرارداده و پس از آن با کلنی کانت شمارش کرده و نتیجه را برحسب cfu[46] در هر گرم نمونه بیان گردید و با میزان مجاز مقایسه شد (استاندارد ملی ایران: روش های متداول شمارش میکربی استاندارد شماره ۵۲۷۷).

۳-۳- آنالیز آماری

آزمایش ها بصورت فاکتوریل در قالب طرح کاملاً تصادفی انجام شد. آنالیز واریانس نتایج بدست آمده نیز با بهره گرفتن از رویه GLM با نرم افزار SPSS (Version.19) انجام شد. مقایسه میانگین ها نیز با بهره گرفتن از آزمون دانکن (با سطح اطمینان ۹۵%) انجام شد.

فصل چهارم :

تجزیه وتحلیل

۴-ویژگی های فیزیکی

۴-۱- دما و pH

اندازه گیری دما و pH در زمان های مختلف و برای عضلات مختلف سینه و ران در مرغ و شتر مرغ ثبت و مقایسات مربوطه انجام گردید.

جدول۱-۴ تجزیه واریانس دما و pH

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

میانگین مربعات		درجه آزادی	منبع
دما	pH
**۴۵/۸	** ۲۶۸/۰	۱	نوع پرنده
**۴۵/۵۴	**۲۵۷/۰	۱	موقعیت عضله
**۶۸/۱۸۱۵	**۰۶/۳	۳	زمان
ns ۴۵/۰	**۱/۰	۱	پرنده × موقعیت
* ۰۱۷/۴	**۲۳/۰	۳	پرنده × زمان
ns ۰۸۳/۰	ns ۰۰۱/۰	۳	زمان × موقعیت
ns ۲۸۳/۰	ns ۰۲۳/۰	۳	پرنده × موقعیت × زمان

*: اختلاف معنی دار در سطح ۵ درصد

**: اختلاف معنی دار در سطح ۱ درصد

ns : عدم وجود اختلاف معنی دار

شکل۱- مقایسه pH در عضلات سینه و ران و مرغ و شتر مرغ به صورت جداگانه (در ستون با رنگ یکسان حروف مختلف نشان دهنده تفاوت معنی دار در سطح اطمینان ۹۹ % می باشد )

شکل۲- مقایسه دما در عضلات سینه و ران و مرغ و شتر مرغ به صورت جداگانه (در ستون با رنگ یکسان حروف مختلف نشان دهنده تفاوت معنی دار در سطح اطمینان ۹۹ % می باشد )

شکل۳- مقایسه روند کاهش pH در سینه و ران مرغ و شتر مرغ

همانطور که از روی جدول تجزیه واریانس مشخص اسن بین مرغ و شترمرغ و همچنین سینه و ران از لحاظ pH تفاوت معنی دار مشاهده شد و pH شترمرغ نسبت به مرغ و pH ران نسبت به سینه بالاتر ارزیابی گردید. علاوه بر این، با توجه به شکل ۳ کاهش pH در مرغ و شتر مرغ تقریبا روند یکسانی را طی نموده اند و نکته قابل توجه در اینجا وجود یک توقف در کاهش pH در گوشت شتر مرغ هم در قسمت ران و هم سینه می باشد که از ساعت یک به دوم pH تقریبا ثابت مانده است و کاهش نیافته است. همچنین درحالیکه بالاترین pH در ساعت اول مربوط به ران مرغ می باشد پائین ترین pH در ۲۴ ساعت بعد مربوط به سینه شتر مرغ بوده است. علاوه بر این شایان ذکر است که همچنان که از روی شکل ۲ نیز مشخص است در مقایسه بین سینه و ران مرغ و شتر مرغ در تمام ساعات، pH ران بالاتر بوده است.

شکل۴- مقایسه روند کاهش دما در سینه و ران مرغ و شتر مرغ

روند کاهش دما نیز در سینه و ران مرغ و شتر مرغ تقریبا مشابه (شکل ۴) و روند نزولی را طی کرده اند و در حالیکه در لحظه ذبح دما برای همه حدود ۳۰ درجه سانتی گراد بود بعد از ۲۴ ساعت به زیر ۱۰ درجه سانتی گراد رسید.

۴-۲- افت پخت و افت نگهداری

همانطوریکه جدول تجزیه واریانس (جدول ۲) نشان می دهد اثر موقعیت عضله و اثر متقابل آنها نیز روی افت پخت و افت نگهداری معنی داری نیست و افت پخت و نگهداری تحت تاثیر این پارامترها قرار نگرفته است اما اثر نوع طیور روی افت پخت و افت نگهداری معنی دار بود.

جدول۲- ۴تجزیه واریانس افت پخت و افت نگهداری

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

میانگین مربعات		درجه آزادی	منبع
افت نگهداری	افت پخت
** ۴-۱۰×۲	** ۹۱/۰	۱	نوع پرنده
ns ۰۰۴/۰	ns ۰۳۴/۰	۱	موقعیت عضله
ns	ns ۵۵۱/۰	۱	موقعیت عضله×نوع پرنده

*: اختلاف معنی دار در سطح ۵ درصد

**: اختلاف معنی دار در سطح ۱ درصد

ns : عدم وجود اختلاف معنی دار

 

شکل ۵- مقایسه عضلات مختلف مرغ و شتر مرغ روی میزان افت پخت و افت نگهداری (حروف متفاوت در ستون با رنگ های مشابه نشان دهنده وجود تفاوت معنی دار در سطح اطمینان ۹۵% می باشد)

با توجه به شکل ۵ بین افت پخت در گوشت مرغ و شترمرغ تفاوت معنی دار دیده شد و افت پخت در شترمرغ پائین تر بود. ران مرغ و ران شترمرغ به ترتیب دارای بالاترین و پائین ترین میزان افت پخت بودند. درصد افت پخت و افت نگهداری در ران مرغ به ترتیب ۵/۲۵ و ۷۲/۱درصد، سینه مرغ به ترتیب ۹/۲۳ و ۵۲/۱ درصد، ران شترمرغ به ترتیب ۶۵/۲۰ و ۷۱/۱ درصد و سینه شترمرغ به ترتیب ۳۷/۲۳ و ۵۲/۱ درصد برآورد گردید. از طرف دیگر مقایسه بین میزان افت پخت و افت نگهداری در سینه و ران نشان داد که میزان میزان افت نگهداری در سینه بالاتر در حالیکه