در گذر زمان، با افزایش شناخت آگاهی و دانش انسان در خصوص پدیده ها، نیازها و شیوه ی پاسخگویی به آنها، رفته رفته علم و فناوری بوجود آمد. و مدام در حلقه ی پیشرفت قرار گرفت تا جایی که امروزه این فناوری است که بسیاری از شئون و جنبه های زندگی انسان را باز تعریف می کند و اگر چه مزایای فراوانی نیز برای او فراهم آورده است. گاه انسان را در پی خود کشیده، تا جایی که ساخته ها و پرداخته های دست بشر، انسان سرگشته ی عصر انفجار اطلاعات را اسیر خود ساخته و به هر سو که اراده کند، می کشد. نیمه پایانی قرن بیستم و پس از جنگ جهانی دوم دوره طلایی دانش و فناوری بشر و دوره انتقال از عصر صنعت و ماشین به عصر فناوری اطلاعات است. توسعه شبکه ها با کارکردهای نظامی در ابتدا و توسعه ی آنها و تعریف کارکردهای جدید و ایجاد امکان اتصال مراکز دانشگاهی، پژوهشی علمی و تبادل اطلاعات با یکدیگر در این نیمه اتفاق افتاده است. امروزه این فناوری عظیم با میلیاردها رایانه میلیون ها خدمات دهنده و صدها هزار شاه راه ارتباط اصلی در برابر بشر قرار دارد، تا از مواهب و مزایای بی بدیل آن استفاده کند. یا خود را با پلیدی ها و آسیب های آن به نابودی کشد. رایانه، اینترنت و تمامی ابزارهای مبتنی به فناوری اطلاعات و ارتباطات در ابتدا و در ذهن و تصمیم مبدعان و مخترعان آن، صرفاً با هدف خدمت به نوع بشر و ساده سازی و افزایش کیفیت زندگی انسان طراحی و تولید شدند. اما در عمل تبدیل به چاقوی دو لبه گشتند که سعادت و شقاوت را هم زمان با هم به ارمغان می آورند. و امروز دهکده ی دیجیتالی جهانی را در برابر یک انتخاب و یک سوال بزرگ قرار داده است که آیا انسان نیازمند باز تعریف، نیازها، خواسته، منافع و مضار خود در فضای به اصطلاح جدید مجازی است؟ فناوری اطلاعات و ارتباطات ضمن تأثیرگذاری بر تمامی جنبه ها و شئون زندگی اجتماعی بشر، بر جرائم تهدیدها و آسیب ها نیز تأثیر گذاشته است. بسیاری از جرائم قدیمی با بهره گرفتن از ابزارهای رایانه ای با سهولت، اثرگذاری و منافع بیشتر برای مجرمین از سوی آنان صورت می گیرند و حتی دسته ی دیگری از جرائم که کاملاً جدید بوده و صرفاً اختصاص به فضای مجازی دارند نیز شکل گرفته و در قاموس مجرمین از منظر ارتکاب و در قاموس پلیس از منظر پی جویی و مقابله وارد شده اند.[۶۹]

بخش اول: تأسیس پلیس سایبری در نظام حقوقی ایران

هم زمان با توسعه و کاربردپذیری رایانه و سیستم های رایانه ای، جرائم رایانه ای همه بوجود آمده اند. اگر چه دامنه و حوزه ی وقوع جرم در هر حوزه با توجه به ویژگی ها و وسعت کاربرد و استفاده متفاوت بوده است. از سال ۱۹۶۰ تاکنون سه نسل از جرائم رایانه ای برشماری شده اند. نسل اول که مقارن سال های دهه هفتاد و هشتاد، اوایل دهه نود میلادی است. و چون استفاده از اینترنت در آن زمان شیوع نداشت، عمده ی جرائم مرتبط با رایانه ها بوده و از این رو این دسته از جرائم صرفاً به«جرائم رایانه ای» یاد می شوند. نسل دوم جرائم رایانه ای از اوایل دهه هشتاد تا اوایل دهه نود به وقوع پیوستند، که به«جرائم علیه داده ها» تعبیر می شوند. در این نسل«داده ها» صرف نظر از اینکه در رایانه قرار داشته باشد. در اواسط ها و ابزارهای انتقال مورد توجه قرار گرفت و دیگر تأکیدی بر رایانه نبود. نسل سوم جرائم رایانه ای نیز هم زمان با فراگیر شدن اینترنت از اوایل دهه ۱۹۹۰ میلادی به وجود آمدند.این جرائم که با گسترش کاربرد شبکه و اینترنت به وجود آمدند، نام جرائم سایبری را به خود گرفتند.
گسترش جرائم سایبری در دنیا، خصوصاً در کشورهایی که بیشترین استفاده کنندگان رایانه و اینترنت در دنیا محسوب می شوند. باعث شد که حکومت ها به فکر ایجاد سازوکار قانونی و حقوقی رسیدگی و مبارزه با این گونه جرائم بیافتند.
کنوانسیون های بین المللی نیز برای تشریک مساعی در روند شناسایی جرم و مجرمین، همکاری در پی جویی و تعقیب قضایی و پلیسی مجرمان و تبادل دانش و اطلاعات پلیس در شناخت و کشف علمی جرائم سایبری نیز تشکیل شدند. که از مهم ترین آنها می توان به کنوانسیون بوداپست در سال ۲۰۰۱ اشاره کرد. از کشورهای فعال پیش رو در پی جویی و مبارزه با جرائم رایانه ای می توان به ایالات متحده ی آمریکا، روسیه، چین، کره جنوبی، انگلستان، هند، فرانسه و آلمان اشاره کرد.[۷۰]
در همین راستا کشور ایران نیز از این قاعده مستثنی نبوده است و با کوشش های فراوان توانست پلیس مستقلی برای رسیدگی به جرائم سایبری تأسیس نماید.که به طور مفصل در این فصل مورد بررسی قرار خواهد گرفت.

گفتار اول: چگونگی شکل گیری پلیس فتا

حجم بالای تبادل اطلاعات و افزایش سرعت تبادل اطلاعات در فضای مجازی و بروز جرائم در این فضا موجب گردید، که پلیس فتا در سطح ناجا و بعد از آن در استان ها نیز راه اندازی شود. و در سایر استان ها نیز پلیس فتا با حضور یک تیم متخصص و مجرب مأموریت های محوله را به صورت کاملاً تخصصی پیگیری و تا حصول نتیجه دنبال می کند. گفتنی است همان طور که پلیس در دنیای واقعی به بررسی و پیگیری جرائم و حوادث جنایات می پردازد، پلیس سایبری یا همان پلیس مبارزه با جرائم رایانه ای نیز در فضای مجازی به دنبال مجرمان و کلاهبرداران است. تنها تفاوت این دو، مرز میان مجازی و واقعی بودن فضاها است.در این راستا می توان به این نکته اشاره نمود، که پلیس فتا بدون مجوز قضایی نمی تواند اطلاعات مربوط به هر فرد یا افراد جامعه را رؤیت کند. مگر در مواردی که مقام قضایی برای شناسایی متهمان یک پرونده نیاز به اطلاعات شخصی و خصوصی افراد داشته باشد. بنابراین می توان گفت: هدف از تأسیس پلیس فتا در یک کلام تأمین امنیت فضای تولید و تبادل اطلاعات در کشور می باشد. در این گفتار ماهیت، نحوه تأسیس، ویژگی ها و هدف از شکل گیری پلیس فتا به صورت کلی و با رعایت مسائل امنیتی این سازمان مورد بررسی قرار خواهد گرفت.

بند اول: ماهیت پلیس فتا

ماهیت اصلی پلیس فتا عملیاتی است، به این معنا که به صورت کاملا تخصصی و از طریق تجهیز به منابع ارزشمند نیروی انسانی دانش و تجهیزاتی با توان عملیات خوب، نسبت به تأمین امنیت فضای تولید و تبادل اطلاعات با رویکرد مقابله با جرائم از طریق پیش بینی، پیشگیری و کشف جرائم اقدام می نماید.[۷۱]
در راستای بیان ماهیت پلیس فتا می توان به عملکرد این نهاد امنیتی در پنجمین نمایشگاه رسانه های دیجیتالی اشاره نمود.پلیس فتا با برگزاری کارگاههای آموزشی روزانه در پنجمین نمایشگاه رسانه های دیجیتالی برای شناساندن مخاطرات و عواقب استفاده نادرست از رایانه و برنامه های موجود در آن راهکارهایی ارائه کرده است.
ابتکار بسیار جالبی که غرفه پلیس مبارزه با جرائم رایانه ای به این مهم پرداخت و البته با استقبال فراوانی هم رو به رو شد، غرفه پلیس فتا بود، یکی از پر بازدیدترین قسمت های نمایشگاه بود. در طول برگزاری پنجمین نمایشگاه رسانه های دیجیتالی هر روز کلاس های آموزشی در آن برقرار شد. این کارگاه با موضوعات پست الکترونیک، تلفن همراه و سلامت، امنیت مجازی در رایانه، هک و نفوذ، اینترنت و خانواده ، مخابرات و شبکه های اجتماعی تشکیل شد. برگزاری این نمایشگاه بهترین فرصت برای معرفی ماهیت پلیس فتا به کاربران و هم زمان مناسبی برای آشنایی و مقابله مردم با جرائم رایانه ای بوده است. اقدام قابل توجه دیگر در این غرفه دادن کتابچه هایی بود، که طی آن هم به معرفی پلیس فضای تولید و تبادل اطلاعات و هم به توضیح جرائم رایانه ای و مصادیق آنها در ایران و همچنین مجازات های مدنظر قرار گرفته شده، پرداخت. که به مخاطب کمک می کرد تا با جدیدترین نیروی ناجا آشنا شود. این مطلب را نیز می توان متذکر شد، که همواره مردم از حرف ها و اطلاعات که به دانش و سوادشان اضافه می کند، استقبال می کنند. و همین اطلاعات ، هر چند کوچک و کم که در مدت زمان های کوتاه در اختیار مخاطبان قرار می گیرد می تواند آنان را از فرو افتادن در ورطه خطرات و سوءاستفاده افراد سودجو، و فرصت طلب و در نهایت آسیب های جسمی و روحی و حتی روانی در امان نگه دارد.
از جالب توجه ترین نکات در این نمایشگاه دادن هشدارهای لازم توسط پلیس فتا به مردم به صورت کارت های طراحی شده توسط این نهاد بود. که برای نمونه از این هشدارها می توان به: امنیت رمز عبور، هک و نفوذ، امنیت خریدهای آنلاین، حفاظت اطلاعات شخصی و خانوادگی ، امنیت تلفن همراه، امنیت مرورگرهای وب و امنیت پست الکترونیکی اشاره نمود.
بنابراین می توان رسالت پلیس فتا را در زمینه آشنایی مردم و بالخص نوجوانان و جوانان در برخورد با جرائم سایبری در برگزاری این نمایشگاه به طور واضح و آشکار مشاهده نمود.

بند دوم: شیوه تأسیس پلیس فتا در ایران

توسعه ی روزافزون زیر ساخت های فناوری اطلاعات و ارتباطات در کشور و افزایش کاربران و استفاده کنندگان از اینترنت و سایر فناوری های اطلاعاتی، ارتباطی و مخابراتی نظیر خطوط تلفن های ثابت و همراه، شبکه های دیتای کشوری و محلی به ارتباطات ماهوارهای از جمله دلایلی است، که لزوم ایجاد و توسعه ی سازوکاری برای برقرای امنیت در فضای تولید و تبادل اطلاعات جمهوری اسلامی ایران را توصیه می کند.
همچنین توسعه ی خدمات الکترونیک در کشور نظیر دولت الکترونیک، بانکداری الکترونیک، تجارت الکترونیک آموزش الکترونیک و سایر خدمات از این دست، نیز لزوم ایجاد پلیسی تخصصی در مجموعه نیروی انتظامی جمهوری اسلامی ایران را برای تأمین امنیت و مقابله با جرائمی که در این فضا به وقوع می پیوندند، را آشکار می کند.[۷۲]
از سوی دیگر، رشد قارچ گونه جرائم در حوزه فضای تولید و تبادل اطلاعات کشور(فتا)مثل کلاهبرداری اینترنتی جعل داده ها و عناوین، سرقت اطلاعات، تجاوز به حریم خصوصی اشخاص و گروه ها، هک و نفوذ به سامانه های رایانه ای و اینترنتی، هرزه نگاری و جرائم اخلاقی و برخی جرائم سازمان یافته ی اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی ایجاد می کند، که پلیس تخصصی که توان پی جویی و رسیدگی به جرائم سطح بالای فناورانه داشته باشد، بوجود آید.
از سوی دیگر با توجه به تصویب قانون جرائم رایانه ای در مجلس شورای اسلامی و لزوم تعیین ضابط قضایی برای این قانون و نیز مصوبات کمیسیون افتای دولت جمهوری اسلامی ایران مبنی بر تشکیل پلیس فضای تولید و تبادل اطلاعات، این پلیس در بهمن ماه سال ۱۳۸۹ به دستور سردار فرماندهی محترم نیروی انتظامی جمهوری اسلامی ایران، تشکیل گردید.
وظایف و مأموریت های این نهاد ایجاد امنیت وکاهش مخاطرات برای فعالیت های علمی، اقتصادی، اجتماعی در جامعه ی اطلاعاتی حفاظت و صیانت از هویت ملی و دینی، مراقبت و یا پیش از فضای تولید و تبادل اطلاعات برای پیشگیری از تبدیل شدن این فضا به بستری برای انجام هاهنگی ها و عملیات برای انجام و تحقق فعالیت های غیرقانونی و ممانعت از تعرض به ارزش ها و هنجارهای جامعه در فتا از جمله وظایف و مأموریت های پلیس فضای تولید و تبادل اطلاعات ناجا است.[۷۳]

بند سوم: ویژگی های پلیس فتا[۷۴]

پلیس فتا یا فضای تولید و تبادل اطلاعات ناجا دارای ویژگی های ممتاز و برجسته ای به شرح زیر است. ویژگی هایی که نویدبخش امنیت و آرامشی برای مردم در فضای مجازی جمهوری اسلامی ایران است.

الف: قانون مدار

به این معنا که کلیه اقدامات که توسط این سازمان انجام می گیرد، باید طبق قانون در چهارچوب مسائل پلیسی و نظامی باشد. برای مثال پلیس فتا بدون مجوز قضایی معتبر نمی تواند اطلاعات مربوط به هر فرد یا افراد جامعه را رؤیت کند. مگر در مواردی که مقام قضایی برای شناسایی متهمان یک پرونده نیاز به اطلاعات شخصی و خصوصی افراد داشته باشد. درواقع می توان این گونه بیان نمود: که تنها تفاوت این پلیس مرز میان مجازی و واقعی بودن فضاها است و کلیه موارد مداخله این پلیس مشابه سایر پلیس ها می باشد و هرگونه تخطی در این موارد منجربه پیگرد قانونی می باشد.

ب: دانش محور

از ویژگی های دیگر پلیس فتا دانش محوری آن می باشد. به دلیل توسعه دانش و اطلاعات و ارتباطات در فضای سایبر باید نهادی برای رسیدگی به آن مشخص شود، که بتواند توان مقابله با حملات غیرقابل پیش بینی آن را داشته باشد. به همین منظور از ویژگی های استخدام برای شروع کار در این نهاد پلیس: داشتن تحصیلات عالیه در مقطع کارشناسی ارشد و دکتری با گرایش تخصصی کامپیوتر وهمچنین خودداری از استفاده سربازان وظیفه در این نیروی پلیس می باشد.

ج: مبتنی بر علم و فناوری های روز دنیا

با توجه به انعطافی که جرائم سایبری دارا می باشند و هر لحظه احتمال وقوع جرمی جدید در این فضا وجود دارد. بنابراین پلیس فتا نیز باید با اتکا به پرسنل نظامی خود که از افراد مجرب و متخصص می باشند. در برقراری هرچه بیشتر امنیت در فضای مجازی با بهره گرفتن از علم و فناوری روز دنیا تلاش نمایند.[۷۵]
پلیس فتا می تواند با بهره گرفتن از سه فاکتور اطلاعات شخصی، دقت و سرعت در فضای مجازی و عکس العمل هایی که در مواجه با این جرائم اتخاذ می کند، از وقوع جرائم احتمالی پیشگیری و درصد زیادی از این جرائم را تحت سلطه خود درآورد و میزان آن را کاهش دهد.

د: پیشرفته بودن

همان طور که می دانید وقوع جرائم در فضای مجازی نتیجه پیشرفت علم و دانش و مدرنیته شدن دنیای امروزی می باشد. پس پرواضح است، که برای مقابله با افرادی که مرتکب جرائم سایبری می شوند باید از تجهیزات الکترونیکی پیشرفته بهره برد.
بنابراین سیاست اجرایی این نهاد به گونه ای است که با توسل به مدرن ترین وسایل بتواند توان مقابله با هوش های سیاه که مرتکب این جرائم می شوند، را داشته باشد.

بند چهارم: هدف از تأسیس پلیس فتا[۷۶]

با بیان ماهیت و شیوه تأسیس و ویژگی های پلیس فتا در این گفتار به طور کلی با پلیس فتا آشنایی پیدا کردید. بنابراین می توان به طور کلی تأمین امنیت فضای تولید و تبادل اطلاعات کشور، صیانت از هویت دینی ملی و ارزش های انسانی جامعه در فتا، حفظ حریم خصوصی و آزادی مشروع، صیانت از منافع، اسرار و اقتدار ملی در فضای تولید و تبادل اطلاعات، حفظ زیر ساخت های حیاتی کشور در مقابل حملات الکترونیک و اعتماد و آسودگی خاطر آحاد شهروندان جامعه برای انجام تمامی امور قانونی از جمله فعالیت های اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی به منظور صیانت از حاکمیت و اقتدار ملی از جمله اهداف تشکیل پلیس فتا دانست.

الف: صیانت از هویت ملی و دینی ارزش های اسلامی

امروزه با رشد بی حد و حصر، فضای مجازی و نیاز روزمره استفاده از این فضا تشکیل دولت الکترونیک و استقبال جامعه از آن شناختن مخاطرات و استفاده درست و بهینه از این فضا، بسیار ضروری به نظر می رسد. با افزایش میزان استفاده و کاربرد رایانه ها، در زندگی شخصی و امور اداری و سازمانی، ظهور و بروز جرائم و آسیب های مرتبط با این مقوله کاملا اجتناب ناپذیر است.در فضای سایبر با توجه به سلطه زبان عمدتاً فرهنگ های غربی و فسادآلود تبلیغ و معرفی می گردند، که در صورت عدم توجه به آن همسانی و یکسان سازی فرهنگی ایجاد و وحدت فکری منفعل در برابر بیگانه نتیجه آن است.