این دسته از معاهدات زیست محیطی که دارای کنفرانس اعضا هستند، ناگزیر به دبیرخانه ای نیازمندند. برخی از معاهدات دبیرخانه مستقل ایجاد می‌کنند و شماری دبیرخانه را در سازمان های بین‌المللی موجود مستقر می نمایند. دبیرخانه ممکن است کانال ارتباطی با سایر معاهدات یا سازمان های بین‌المللی باشد. گاهی دبیرخانه در یک سازمان مستقر است. باید توجه داشت، سازمانی که میزبانی دبیرخانه را دارد صلاحیت و اختیاری در توصیه و هدایت دبیرخانه و ارکان فرعی را ندارد.
______________________________
۱ «همراه با سیاق عبارت، به موارد زیر نیز توجه خواهد شد:
الف. هر گونه توافق آتی بین طرف های معاهده در خصوص تفسیر معاهده یا اجرای مقررات آن؛
ب. هر نوع رویه بعدی در اجرای معاهده که موید توافق طرف های معاهده در خصوص تفسیر آن باشد؛
ج. هر قاعده مرتبط حقوق بین الملل که در روابط بین طرف های معاهده قابل اجرا باشد».
(بخش اسناد بین‌المللی، مجله حقوقی، شماره هشتم، ۱۳۶۶، ص۲۴۱).
موافقت نامه های چندجانبه زیست محیطی به طور معمول دارای مقرراتی در خصوص دبیرخانه هستند. در این راستا موافقتنامه های مذکور بیان می دارند که کنفرانس متعاهدین در اولین نشست خود به ایجاد دبیرخانه خواهند پرداخت. گرچه وظایف یک دبیرخانه ممکن است از دبیرخانه است از دبیرخانه ای دیگر متفاوت باشد، اما نقش حیاتی در حصول اطمینان از کارکرد مؤثر کنفرانس متعاهدین و ارکان فرعی آن دارد. به طور معمول نقش اولیه دبیرخانه تامین مدیریت اداری، ترابری، فرایندی و حمایت شکلی از متعاهدین است. ممکن است به طور معمول، از سوی کنفرانس متعاهدین وظایف اضافی به دبیرخانه محول شود. اغلب این وظایف مرتبط با فعالیت های بین‌المللی مختلفی است که برای تامین اهداف موافقتنامه لازم است. این وظایف ممکن است در متن موافقتنامه، در تصمیمات متخذه نشست های مختلف موافقتنامه و یا آئین نامه موافقتنامه آمده باشد.
برخی از وظایف عمومی یک دبیرخانه از قرار زیر می‌باشند:
- تامین حمایت اساسی و بنیادی از نشست های کنفرانس متعاهدین و ارکان فرعی آن؛
این امر شامل ارائه آگهی تاریخ و محل برگزاری نشست ها، تهیه دستور کار موقت و گزارش ها می‌باشد که به طور معمول با هدایت رئیس یا هیات رئیسه انجام می‌گیرد و همراه با دیگر اسناد مقدماتی توزیع می‌شوند.
بیشتر این اسناد توسط دبیرخانه تهیه می شود و مابقی توسط متعاهدین یا ناظرین تهیه و به دبیرخانه ارسال می‌شوند، دبیرخانه ترتیبات لازم را برای ارائه این اسناد به زبان های رسمی موافقتنامه فراهم می آورد؛
-
- حمایت از برگزاری نشست ها و توزیع اسناد در خلال نشست و همچنین انتشار و توزیع اسناد رسمی مانند گزارش نشست پس از برگزاری کنفرانس دولت های عضو؛
-
- ارائه گزارش به کنفرانس دولت های عضو درباره فعالیت های که در فواصل میان نشست ها و درباره موضوعات اداری و بودجه ای انجام داده است؛
-
- در صورت نیاز، هماهنگی با دیگر کارگزاری های بین‌المللی؛
-
- دریافت اطلاعات مورد نیاز موافقتنامه از متعاهدین یا اطلاعات مورد نیاز کنفرانس متعاهدین یا یک رکن از متعاهدین یا دیگر منابع و جمع آوری آن ها برای ارائه به نشست بعدی؛
-
- در صورت درخواست، ارسال تمامی اطلاعات مرتبط دریافتی از یک متعاهد، به تمامی متعاهدین موافقتنامه؛
- فراهم آوردن ترتیبات لازم برای حمایت از اجرای تصمیمات کنفرانس دولت های عضو توسط متعاهدین و پاسخ به درخواست های تصمیمات کنفرانس متعاهدین از دبیرخانه. (برمکی،۷۷،۱۳۸۹)
ارکان مشورتی یکی دیگر از مکانیسم های سازمانی معاهدات به شمار میروند که در تضمین اجرای معاهدات زیست محیطی و همچنین فراهم آوردن بستری به منظور اجرای تعهدات بین‌المللی دولت ها در حفاظت از محیط زیست تالاب ها تاثیرگذار است.
به طور طبیعی هیات های مشاوره علمی، گروه‌های فنی، گروه‌های کاری یا کمیته های گوناگونی از قبیل کمیته های اجرایی برای اهداف خاصی تأسيس شده اند. هیات های مشاوره علمی زمانی تشکیل می‌شوند که کنوانسیون در حال بررسی موضوعات فنی است که فقط یک گروه از متخصصان می‌توانند در حل و اداره آن مشکلی که کنوانسیون علاقه مند به بررسی است نظر مشورتی ارائه دهد. کنفرانس های اعضا در بسیاری از موافقتنامه های چند جانبه محیط زیستی اجازه دارند تا گروه‌های فنی و کاری را به صورت مقطعی در زمانی که برای بررسی موضوعات خاص نیاز باشد، تشکیل دهند تا به اعضای معاهده گزارش دهد.
بسیاری از موافقتنامه های چند جانبه محیط زیستی نیز زمینه را برای اینکه طرفین معاهده آئین های پیروی را وضع کنند، فراهم کرده‌است و این آیین ها موجبات تأسيس ارکان مشورتی همچون کمیته های اجرایی که متشکل از اعضای مختلف است، گردیده است. این کمیته ها به بررسی ادعاهای مربوط به نقض موافقتنامه های چندجانبه محیط زیستی می پردازند. (کولاسوریا،۱۳۸،۱۳۹۰)
مکانیسم و رویه ارائه گزارش در کنوانسیون زیست محیطی نیز، از دیگر ترتیبات تضمینی اجرای تعهدات دولت ها در حفاظت از محیط زیست تالاب ها به شمار می رود. تعداد زیادی از معاهدات زیست محیطی با الگو گرفتن از کنوانسیون های حقوق بشر، از رویه گزارش کردن پیروی و استفاده کرده‌است. دولت های طرف معاهده به طور ادواری این گزارش ها را ارسال می دارند و بدین وسیله چگونگی اجرای معاهده را به نحوی پیگیری می‌کنند. در واقع هدف از این ارائه گزارشات، شیوه ای برای نظارت بر اجرا و اثبات در حال انجام بودن موافقتنامه های چند جانبه محیط زیستی است. (کیس،۶۲،۱۳۸۶)
موافقتنامه های چند جانبه محیط زیستی غالبا ً مشتمل بر مقرراتی در ارتباط با ارائه گزارش، نظارت و تأیید اطلاعات حاصله از پیروی نسبت به معاهده هستند. این مقررات می‌تواند به ارتقای پیروی نسبت به معاهده کمک کند و به طور بالقوه ای آگاهی عمومی را افزایش دهد. (کیس،۱۳۹،۱۳۸۶) برای ارسال و بررسی این گزارش ها از سوی اعضای جامعه بین‌المللی مسیری از طریق کنفرانس اعضا، کمیته های دایمی، دبیرخانه ها به منظور اعلام وصول و مرور گزارش ها دایر شده است. دبیرخانه معاهده ممکن است گزارش های ملی یک کشور را دریافت و آن را بررسی کند و یا اینکه برای مطالعه دیگر مسئولان یا نهاد های تاسیسی کنوانسیون که در معاهده تصریح شده است از قبیل کمیته کارشناسان متخصص بفرستند.
در زمان دریافت چنین گزارشاتی دبیرخانه در بسیاری از موافقت نامه های چند جانبه زیست محیطی، گزارشات ملی را برای تعیین اینکه آیا این گزارشات در شکل صحیحی ارائه شده یا خیر مورد بررسی قرار میدهد و آن ها را بین دیگر اعضای موافقتنامه چند جانبه ی محیط زیستی خاص را به طرفین آن موافقتنامه گوشزد می‌کنند.
مبحث دوم: ساز و کارهای سازمانی بین‌المللی حمایت از محیط زیست تالاب ها: سازمان های بین الدولی و سازمان های بین‌المللی غیر دولتی
