وبلاگ

و سوالات تحقیق
نجیب ابراهیم الکیلانی(۱۹۹۷م) یکی از رمان نویسان و شاعران معاصر عرب است که تعداد زیادی رمان و مجموعه داستانهای کوتاه را با موضوعات مختلف اجتماعی و تاریخی از خود بر جای گذاشته است. او در رمانهایش به مسایل و مشکلات جوامع اسلامی پرداخته وموهبت ادبی خود را در این راستا بکار گرفته است(القاعود،۱۹۹۶ ۱۳۱).
از میان آثار او رمانهای «عمالقه الشمال» و «لیالی ترکستان» جزو رمانهایی هستند که در رابطه با اوضاع جوامع اسلامی در قرن بیستم نوشته شدهاند. اولی داستان فردی نیجریایی در دههی(۱۹۶۰م) است. آنزمان که نیجریه زیر یوغ استعمار مینالید و همزمان با آن هم مبشران مسیحی سعی در تفرقه میان مردم آن کشور داشتند و قدرتهای جهانی هم در فکر تجزیه این کشور مسلمان نشین بودند. قهرمان داستان در فکر اتحاد وطن خود و نیز ابطال نیرنگهای دشمنان بوده است که در این راه حوادث و مشکلاتی برایش پیش می‌آید.
«لیالی ترکستان» هم در ترکستان شرقی اتفاق میافتد. کشوری که بعدا توسط چین تصرف شده و هم اکنون به عنوان استانی از چین«سین کیانگ» یعنی چین جدید نام گرفته است که داستان مقاومت مردم این منطقه در برابر توسعه طلبی چین کمونیستی و نیز دخالتهای روسیه و تلاششان برای حفظ استقلال این سرزمین اسلامی است.
رمانهای نجیب الکیلانی آینهی تمام نمای افکار و دیدگاههای سیاسی و اجتماعی وی میباشند. او همچون نویسندهای متعهد از تاریخ و فرهنگ اصیل اسلامی جهت پایه ریزی رمانهایش الهام میگیرد. در این میان با نگاهی به آثارش میتوان دریافت که وی پیام استقلال، آزادی و بازگشت به هویت اسلامی برای جوامع اسلامی را دارد. جوامع اسلامی که در روزگار وی مبتلا به انواع فسادهای فکری، سیاسی و اجتماعی و عقب ماندگیها بوده است.
اگر چه گاهی شرایط سخت سیاسی و اجتماعی حاکم بر جامعهی مصر و رواج تفکرات سکولاریستی و ملی گرایانه در میان زمامداران آن کشور به نویسنده اجازه نداده مستقیما دیدگاههایش را مطرح کند اما آنچه که مسلم است این است که دین اسلام به مثابهی عنصر اول و اساسی شکل گیری شخصیت و افکار کیلانی بازتاب گستردهای در آثارش داشته و موضوعات و مضامین دینی بینامتنی قابل توجهی با کارهای هنری او دارد که شایان بررسی و تحلیل میباشد.
بینامتنی(intertextuality) که یکی از گرایشهای نقد جدید به شمار میرود تعاریف زیادی از آن ارائه شده است اما در کل به تعامل بین دو یا چند متن با همدیگر بر میگردد. از نظر ژولیا کریستیوا؛ بینامتنی«ترکیبی کاشی کاری شده از اقتباسها میباشد و هر متنی فراخوان و تبدیلی از متون دیگر است»(کریستیوا ۴۴). به عبارت دیگر «بینامتنی تفاعل بین متون گذشته و معاصر است؛ به طوری که متن داخل در روابط بینامتنی خلاصهای از متونی است که مرزهای بین آن متون را در مینوردد و شکل جدیدی به متن می‌بخشد»(همان ۲۷).
در ادبیات عرب این نظریه به«التناصّ» شهرت دارد و ادبای عرب نه تنها با پیدایش آن به عنوان یک نظریه نقدی استقبال کردند بلکه آن را نظریهای دانستهاند که ریشه در ادبیات آنها داشته است( بقشی، بی تا ۹ و السعدنی،۱۹۹۱م ۸).
اسلوب بینامتنی ممکن است بر این امر استوار باشد که متن جدید در بردارندهی متون، افکار و شخصیتهای پیش از خود باشد و شاعر، آنها را به گونهای به کار گیرد که در خود ذوبشان کند و از این راه آفاق اسطورهای، دینی و تاریخی در مقابلش باز شود و متن جدید را سرشار از دلالتها و معانی نو سازد. آنچه در تناص مهم است ساختار ادبی جدیدی است که متن را به گونهای نو ارائه دهد(رستم پور ملکی،۱۳۸۴ ۱۷).
گروهی از ناقدان بینامتنی را بر اساس اسلوب آن در متون به دو نوع آشکار و پنهان تقسیم کردهاند که نوع اول اقتباس و تضمین را شامل می‌شود و حالتی آگاهانه دارد اما نوع دوم که بینامتنی ناخودآگاه نیز گفته می‌شود در آن نویسنده به حضور متن یا متون دیگری که در نوشتهی خود به کار میبرد ناآگاه است و این نوع بینامتنی در استراتژی خود بر ذوب و دگرگونی و تعامل متنی استوار است(نامور مطلق، ۱۳۸۶ ۸۸). البته بینامتنی را به انواع دیگری هم تقسیم کردهاند که از آنها میتوان بینامتنی مستقیم، غیر مستقیم، خارجی، مرحلهای و داخلی را نام برد(جمعه،۲۰۰۳م ۱۵۷ و عزام،۲۰۰۵م ۲۶ وفاهم، ۲۰۰۴م ۶۱).
روشن کردن ارتباط میان متن غایب با متن حاضر دارای قوانین خاص خود است که قوانین بینامتنی گفته می‌شود این قوانین عبارتند از نفی جزئی«اجترار»، نفی متوازی«امتصاص» و نفی کلی«حوار»(عزام،۲۰۰۵م ۱۱۸)، البته کشف این ارتباط از یک جهت نیازمند خوانش عمیق متون بوده و از طرفی دیگر هم خواننده بایستی اطلاعات وسیعی را دارا باشد تا بتواند موارد بینامتنی را در متن تشخیص دهد.
اما بینامتنی دینی که موضوع این پژوهش است منظور از آن تداخل متون دینی با متن اصلی است به گونهای که این متون با ساختار اثر هنری هماهنگ بوده و هدف فکری یا هنری یا هردو را با هم ایفا کند. (الزغبی،۲۰۰۰م ۳۷) البته نقاب(mask) شخصیتهای دینی را نیز میتوان در حیطهی بینامتنی دینی گنجاند که در آن نویسنده با پنهان شدن در پشت شخصیتهای مورد نظر خود سعی می‌کند دیدگاههای خود را بیان کند.
در این پژوهش سعی بر این است با رویکردی نقدی به بررسی و تحلیل بینامتنی دینی در این دو رمان پرداخته شود. با تبیین موارد بینامتنی دینی و انواع آن در این دو اثر، میزان موفقیت نویسنده در بکارگیری بینامتنی دینی برای ایجاد درونمایه یا فکر مسلط بر داستان و چگونگی استفادهی وی از این امر در شخصیت پردازی، گفتگو و لحن

داستان، مورد بررسی قرار گیرد.
در زمینهی بینامتنی دینی در رمانهای«عمالقه الشمال» و«لیالی ترکستان» نجیب کیلانی تاکنون تحقیقی به صورت مستقل صورت نگرفته است به همین خاطر بررسی این دو رمان از این منظر تحت عنوان یک پایان نامه ضروری به نظر میرسد. در این پژوهش سعی برآن است که با بررسی ویژگیهای بینامتنی در رمانهای«عمالقه الشمال» و«لیالی ترکستان» نجیب کیلانی به سؤالات زیر پاسخ داده شود

1. بازتاب بینامتنی دینی در این دو رمان نجیب الکیلانی چگونه بوده است؟
2. نویسنده در این دو رمان بیشتر از کدام نوع بینامتنی بهره برده است؟
3. وی تا چه اندازه در بکارگیری بینامتنی دینی در راستای رسیدن به اهداف فکری و هنری خود موفق بوده است؟

۱-۳- پیشینه و ضرورت انجام تحقیق
در مورد موضوع پژوهش تحقیقی مستقل چه به صورت کتاب و چه به صورت مقاله انجام نگرفته است. کتاب«الإتجاه الاسلامی فی أعمال نجیب الکیلانی القصصیه»(۱۹۸۹م)نوشتهی عبدالله بن صالح عرینی به بررسی کلی رمانها و مجموعه داستانهای نجیب الکیلانی پرداخته و از منابعی که از آنها الهام گرفته تنها تاریخ و اوضاع کنونی جوامع اسلامی را بررسی می‌کند سپس به تحلیل ساختار هنری رمانهای وی میپردازد و به حوزهی بینامتنی دینی وارد نشده است.
کتاب حلمی محمد القاعود با عنوان«الواقعیه الاسلامیه فی روایات نجیب الکیلانی»(۱۹۹۶م) هم در زمینهی رئالیسم اسلامی در رمانهای این نویسنده است و این پدیده را در چهار رمان اجتماعی وی یعنی(اعترافات عبدالمتجلی، امرأه عبدالمتجلی، قضیه ابوالفتوح الشرقاوی و ملکه العنب) بررسی کرده است و از بینامتنی دینی سخنی به میان نیاورده است.
خانم صدیقه زود رنج هم پایان نامهی کارشناسی ارشد با عنوان «بررسی و تحلیل نقش و جایگاه نجیب کیلانی در داستان نویسی اسلامی معاصر» در دانشگاه تربیت مدرس و در سال (۱۳۸۰ش) تالیف نموده است.
همچینین«تحلیل و نقد عمر یظهر فی القدس» عنوان پایان نامهی کارشناسی ارشدی است که سال(۱۳۸۶ش) توسط مریم زارعی در دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران نوشته شده است که در رابطه با رمان تاریخی«عمر یظهر فی القدس» نجیب کیلانی میباشد.
پایان نامهای هم با عنوان«ترجمه و نقد و بررسی کتاب (الیوم الموعود) اثر نجیب کیلانی» توسط خانم معصومه بهمنی در دانشگاه تهران پردیس قم در سال(۱۳۸۶ش) نوشته شده است.
در دانشگاه کردستان هم پایان نامه کارشناسی ارشدی با عنوان «بررسی و مقایسه بکارگیری سیرهی نبوی در رمان (نور الله) نجیب کیلانی و کتاب (علی هامش السیره)طه حسین» توسط خانم نسیبه سبحانی در سال (۱۳۸۷ش) نوشته شده است.
همچنین در دانشگاه همدان نیز پایان نامهای تحت عنوان«شخصیت پردازی زن در ادبیات داستانی با نگاهی به سه رمان (لیالی ترکستان)، (عذراء جاکارتا) و(عمالقه الشمال) نجیب کیلانی» توسط خانم شهلا زمانی در سال (۱۳۸۹ش) نوشته شده است.
مقالهای هم با عنوان(شخصیت پردازی زن در ادبیات داستانی نجیب کیلانی) توسط صلاح الدین عبدی و شهلا زمانی نوشته شده که در مجله زن در فرهنگ و هنر(پژوهش زنان)دورهی ۲، شمارهی ۳ به چاپ رسیده است. با عنایت به آنچه گفته شد مشخص می‌شود در هیچ یک از این منابع به موضوع تحقیق پرداخته نشده است.
۱-۴- اهداف تحقیق