وبلاگ

شرایط فعلی که شکل جدیدی از تحولات جهانی در روابط بین الملل پدیدار شده و دولت ها با تلاش و تعامل مضاعف در پی پیدا کردن جایگاه مورد نظر خود و اثرگذاری در این قطب بندی های جدید تحت عنوان نظم نوین جهانی هستند ایران نیز از این قاعده نمی تواند مستثنی باشد ایران باید با تدبیر و تأمل، جایگاه واقعی خود را که در شأن این ملت بزرگ است را پیدا نماید تا بتواند در معادلات مهم بین الملل ابراز وجود و اقتدار نماید. همچنین حل مسالمت آمیز موضوع هسته ای دقیقاً تکوین کننده شرایط آرمانی نظام جمهوری اسلامی ایران است. مخالفان برنامه هسته ای ایران رژیم اسرائیل و آمریکا می باشند که به طور افراطی خواهان تعطیلی هر نوع فعالیت هسته ای، چه جنبه صلح آمیز و چه غیر صلح آمیز آن هستند آمریکا در دوره پس از جنگ جهانی دوم همواره یکی از کشورهای طرفدار کاربرد تحریم های تجاری، مالی و سیاسی علیه کشورهای مورد هدف بوده و از آن به عنوان ابزار سیاست خارجی خود جهت اعمال نفوذ و سلطه استفاده کرده است. سیاست خارجی آمریکا در قبال ایران بر اساس مداخله، کنترل، و مهار رفتارهای تهران بوده تا از طریق اعمال انواع تحریم های اقتصادی تغییرات مورد نظر را در رفتار سیاست خارجی ایران ایجاد نماید، آمریکا با تمام امکانات برای فشار آوردن به ایران از طرق مختلف از جمله تحریم اقتصادی و هیاهوی تبلیغاتی و تهدید نظامی، تلاش مستمر دارد تا ایران را وادار به کوتاه آمدن و تغییر در موضع اصولی خود و دادن امتیاز در مذاکرات هسته ای نماید، همچنین آمریکا در پی فشار بر اروپا و ایجاد ائتلاف سخت گیرانه و غیر منعطف بخصوص از طریق متحد قدیمی و همیشگی اش یعنی انگلستان در برابر ایران است.

3. سؤال اصلی

توسعه و تداوم سیاست تحریم از زمان آغاز مسأله هسته ای ایران چه تأثیری بر تقابل میان آمریکا و ایران داشته است؟

4. فرضیه

سیاست تحریم، با ایجاد فضای بی اعتمادی بیشتر، تشدید فشارهای بین المللی بر ایران و کمرنگ کردن امکان تعامل و همکاری میان ایران و آمریکا موجب تشدید منازعه بین دو دولت شده است.

5. متغیرهای تحقیق

متغیرمستقل: توسعه و تداوم سیاست تحریم.
متغیر وابسته: تشدید منازعه میان آمریکا و ایران.

6. بیان مفاهیم

تحریم، بحران، منازعه، منافع ملی، امنیت ملی، سیاست خارجی، لابی.
۱-۶ تحریم (Sanction)
در فرهنگ لغات و اصطلاحات سیاسی لغت (sanction) معادل «تحریم، اجازه دادن، مجازات» معنی شده است (نوروزی قبادیانی، ۱۳۷۹: ۲۶۰).
هافبوئر، اسکات و الیوت «تحریم اقتصادی را به معنی توقف عمدی یا تهدید به توقف روابط معمول تجاری یا مالی از سوی یک دولت می دانند» (بهروزی فر، ۱۳۸۳: ۱۹۸).
بسیاری از تحریم ها جنبه منافع شخصی داشته و کشورهای توسعه یافته خصوصاً ایالات متحده آمریکا تحریم های فراوانی را نسبت به کشورهایی که در گروه دوستانش قرار نمی گیرند لحاظ می کنند از جمله این کشورها جمهوری اسلامی ایران است که بعد از انقلاب مورد تحریم های شدید اقتصادی و سیاسی آمریکا و متحدان اش قرار گرفته است.
همچنین کی.جی هالستی تحریم را اینگونه تعریف می کند: «در تحریم تجاری که یک حکومت برقرار می کند ورود کالاهای خاص یا همه محصولات صادراتی کشور تحریم شونده ممنوع می گردد». در تعریفی دیگر باری ای. کارتر تحریم را چنین بیان می کند: «تدابیر قهر آمیز اقتصادی بر ضد یک یا چند کشور برای ایجاد تغییر در سیاست های آن کشور یا دست کم بازگو کننده نظر یک کشور، درباره این گونه سیاست ها است؛ برقراری ممنوعیت معامله، اعطا یا متوقف کردن کمک از جمله فروش یا اعطای تجهیزات نظامی، سلب مالکیت و…» (سخائی اردکانی، ۱۳۸۹: ۶۱-۵۹).
مطالعه سابقه تاریخی استفاده از تحریم نشان می دهد که اعمال تحریم ها با هم متفاوت بوده است و بر اساس معیارهای خاصی می توان آن را تقسیم بندی کرد:
الف: با توجه به منشأ تحریم می توان آن را به سه نوع تقسیم کرد:

1. تحریم های یک جانبه: این نوع تحریم اقدام یک کشور علیه کشور هدف می باشد، اثر بخشی این نوع تحریم معمولاً بسیار اندک است مگر آنکه کشور تحریم کننده نسبت به کشور هدف از قدرت اقتصادی بیشتری برخوردار باشد و وابستگی های متقابل دو کشور زیاد باشد.
2. تحریم چند جانبه: در این حالت دو یا چند کشور می کوشند، دولتی خاص را در اجبار قرار دهند، بر این اساس ما مفهوم «دولت های قانون شکن» را داریم، یعنی بازیگرانی که هنجارها و انتظارات تعداد زیادی از اعضای اجتماع دولت ها را نقض می کنند.
3. تحریم توسط سازمان های بین المللی (همه جانبه): تحریم های همه جانبه از سوی سازمان های بین المللی صورت می گیرد، که این امر بویژه در دوران جنگ سرد به دو دلیل به ندرت صورت گرفته است:

اول؛ اینکه در تأمین توافق وسیع، برای اقدام مشکل وجود داشته، دوم؛ اینکه حفظ نظم و انتظام میان دولت های تحریم کننده طی دوره تحریم، دشوار بوده است. البته فروپاشی شوروی به سازمان ملل متحد این فرصت را داد که نقش برجسته تری در مسائل بین المللی بازی کند، برای نمونه اعمال ۱۲ تحریم در دهه ۱۹۹۰ در برابر دو تحریم پیش از آن.
ب: مبنای دیگر تحریم، شدت آن می باشد، بر این اساس تحریم ها به انواع زیر تقسیم می شوند:

1. 1. تحریم اقتصادی مطلق: یعنی قطع کلیه روابط اقتصادی، بازرگانی، دیپلماسی، فرهنگی و گردشگری نظیر تحریم آمریکا علیه کوبا.

1. 1. تحریم اقتصادی محدود یا نسبی: مثل تحریم اقتصادی آمریکا علیه جمهوری اسلامی ایران.
   2. فشار آرام اقتصادی (محاصره نامرئی): در این روش بدون ایجاد یک پاسخ ملی گرایانه علیه کشور اعمال کننده تحریم، آثار جدی اقتصادی، برای کشور هدف بدنبال خواهد داشت. اقدام های مختلفی که در این نوع تحریم به کار می روند عبارتند از: کاهش سرمایه گذاری خارجی؛ تأخیر در تحویل قطعات یدکی؛ ایجاد مانع در مورد دادن مجوز یا دیگر موارد انتقال تکنولوژی؛ قطع یا تقلیل وام ها و اعتبارات دو جانبه و اعتبارات چند جانبه؛ امتناع از تأمین مالی مجدد برای بازپرداخت قروض موجود؛ محاصره نامرئی در مورد کشوری که از قبل وابستگی و برخورداری اجتماعی چشمگیری داشته، می تواند به تغییر رژیم و نهایتاً برآورده شدن هدف های اقتصادی قدرت های بزرگ منجر شود نمونه های آن؛ غنا در سال های ۱۹۷۲ تا ۱۹۶۲، برزیل ۱۹۶۴ تا ۱۹۶۲، پرو ۱۹۶۸ تا ۱۹۶۵ منشأ تحریم در همه این کشورها به جز غنا آمریکا بود (سخائی اردکانی، ۱۳۸۹: ۷۴-۷۲).

ج: علاوه بر تحریم های اقتصادی، نوع دیگری از تحریم وجود دارد که تحت عنوان تحریم های غیر اقتصادی می توان از آن نام برد. این تحریم ها معمولاً قبل از تحریم های اقتصادی آغاز می شوند و هدف آنها ترغیب کشور هدف به تغییر سیاست مورد نظر است و با توجه به نوع کشور و شرایط موضوع متفاوت است و می تواند موارد زیر را در برگیرد:

1. خودداری از اعطای ویزا؛
2. لغو ملاقات های چند جانبه؛
3. کاهش سطح نمایندگی سیاسی؛
4. مخالفت با میزبانی کشور هدف برای اجلاس های بین المللی؛
5. جلوگیری از عضویت کشورهای هدف در سازمان های بین المللی؛
6. خودداری از کمک های مالی و مساعدت های رسمی (مخصوصاً در مورد کشورهای فقیر اعمال می شود).
7. قطع ارتباطات تلفنی، رادیوئی، حمل و نقل هوایی و دریایی… (روحانی، ۱۳۸۱: ۳۴).

۲-۶ بحران (Crisis)
بحران « وضعیتی است که نظم سیستم اصلی یا قسمت هایی از آن (سیستم فرعی) را مختل کرده و پایداری آن را بر هم زند» (تاجیک، ۱۳۷۹: ۶۲).
در تعریفی دیگر، «بحران رویدادی است که بطور طبیعی یا بوسیله نوع بشر به طور ناگهانی یا به صورت فزاینده بوجود آید و سختی و مشقتی را به جامعه انسانی تحمیل کند که برطرف کردن آن نیاز به اقدامات اضطراری، اساسی و فوق العاده باشد» (اسکندری، ۱۳۸۹: ۳۹).
«هر نوع رویدادی را که در شرایط زمانی ویژه ای اذهان عمومی را بارها به خود معطوف می کند با لغت بحران توصیف می شود، بعلاوه می توان گفت: «بحران در حقیقت ایجاد فشار روانی- اجتماعی بزرگ و ویژه ای است که موجب در هم شکسته شدن انگاره های متعارف زندگی و واکنش های اجتماعی می شود و با آسیب های جانی و مالی، تهدیدها و خطرها، نیازهای تازه ای را بوجود می آورد» (واعظی، ۱۳۹۰: ۲۲-۲۱).
در تعریف دیگر «بحران به هر وضعیتی اطلاق می شود که دارای پنج بعد اساسی باشد: نیاز به اخذ تصمیمات و اقدامات فوری؛ رخداد ناگهانی؛ تحت تأثیر قرار دادن زندگی جمع قابل توجهی از افراد جامعه؛ قطع یا اختلال در جریان عادی امور؛ به همراه داشتن خسارات مادی و معنوی» (روشندل اربطانی، ۱۳۸۷: ۱۴۵).
هرمن (Hermann) که احتمالاً بیش از هر تحلیلگر دیگری در رهیافت تصمیم گیری، به بحران ها سهم داشته سه ویژگی را در مورد بحران ایراد کرده است:
اول. وضعیت بحرانی، ارزش های اصلی در نظام تصمیم گیری را در معرض تهدید قرار می دهد؛